B.

Baaien hemdrok

onderrok, gemaakt van dikke stof, voor in de winter.

Báánd

band. mv. bèènt. De bèènt, twijgen, wilgetenen. Unnen bàànd en unnen wis, die haolde daor ‘tie is, boerengeriefhout mag je overal kappen.

Baar

in de baare klompen, zonder kousen in de klompen.

Babbel

toffee.

Badhandschoentje

washandje.

Baej

allebei.

Bag

big. verkl. bègske. zie ook koer.

Baggebèkske kleine varkenstrog.

Baggemáánd

biggenmand. platte mand waarin de biggen naar de baggemèrt werden vervoerd.

Baggemèrt

biggenmarkt, markt waar de biggen worden verhandeld. In Uden was een levendige biggenhandel.

Baggetèngske

biggentangetje. mè ’t baggetèngske wiere de tèndjes geknipt, met het biggentangetje werden de tandjes geknipt; zodat de biggetjes de zeug geen pijn deden bij het zogen.

Bak

1) koffiekop; 2) gevangenis.

Bakkes

gezicht.

Balduinen

ravotten.

Balken

hooizolder. zie ook hòizulder. ge meut nie op de balken speulen, je mag niet op de hooizolder spelen.

Bàllie

iemand die over een ander praat. dè’s ‘n gróóte bàllie, dat is een grote roddelaarster.

Balliweengt

ruwe wind.

Bamboes

harde bezem. keert d’n hèrd mar ‘s uit mè d’n bamboesen bèssum, veeg de keuken maar eens uit met de harde bezem.

Bamis

1 oktober, vervaldag van de pacht.

Bangescheitert

bangerik. wa bènde gij toch unnen bangescheitert, wat ben jij toch een bangerik. zie ook scheithoos.

Bangmaker

vogelverschrikker.

Bank

bank, verkl. bènkske.

Baolie

wild lopend vrouwspersoon.

Baoliën

zwaaien, wild, onachtzaam lopen. gòt mar aon de kant, d’r kumt ‘r ènne aongebaoliet, ga maar opzij, want daar komt iemand wild aangelopen.

Baon

1) baan, betrekking; 2) weg: de Bosse baon.

Baort

1) baard, 2) afval van vlas.

Baòs

baas. mv. baós of baoze. ook wel de vader, of gezinshoofd. Is d’n baòs òk thuis?, Is het gezinshoofd ook thuis?

Baòske jongetje.

Baren

kinderspel, soort vangertje en verlos.

Barm

opgehoogde kant. ook berm.

Baseloen werkkiel. zie ook boezeroen.

Bats

grote afgeronde schop.

Batteren

slaan; afbatteren, afranselen.

1) wel. Bè ja, wel ja. Bè foei toch èvvel!; 2) bij. bè wie bende gewist?, bij wie ben je geweest? Bè, bè d’n Dries, wel, bij Driessen.

Bedaf

veraf gelegen, achteraf.

Bediénen

het sacrament der stervenden toedienen.

Bedplank

plank achter in de bedsteej waar de lamp en de pispot op staat.

Bedrukt

ernstig. wa kèkte bedrukt, wat kijk je ernstig.

Bedruufd

bedroefd.

Bedsteej

ingebouwde slaapplaats.

Beduien

aanduiden.

Béén

been. mv. been. verkl. bintje.

Beer

1) braambes. mv. beren, brombeer; 2) mannelijk varken. mv. birren.

Bèèrg

berg. d’r lag unnen bèèrg záánd op de misse, er lag een berg zand op het erf.

Beergelt

dekrijpe zeug.

Beest

d’n beest uithange, zich onbehoorlijk gedragen.

Beevert

bedevaart.

Beezen

rondrennen. wa ligge die koei toch te beezen!, het rondrennen van de koeien met opgeheven staart. As d’een ków beest, stikt d’áánder den stàrt umhòg, spreekw.: men aapt elkaar na.

Begaojen

1) mishandelen, toetakelen, er slecht uitzien: o, hij zag er zo begaoit uit. 2) verbruien, grof maken: jonge, jonge, wa hèddet toch begaoit! wat heb je je toch slecht gedragen!

Begènkenis

drukte, feestelijkheid.

Begèrren

verkiezen: da begèr ik nie te doen, dat verkies ik niet te doen.

Begèrrig

begerig.

Begos

t begos, het begon. ’t waar al kaauw, en’t begos òk nog òk te regenen, het was al koud, en tot overmaat van ramp begon het ook nog te regenen.

Begraffenis

begrafenis

Begraffenisbidder

iemand die komt uitnodigen voor de begrafenis.

Begraoven

begraven.

Behaauwen

behouden. de ków hè nie behaauwe, de koe is niet bevrucht.

Beheimd

stiekem. wa ligde dòr beheimd te doén?, wat ben je daar stiekem aan het doen? zie ook foezelen.

Béi

beide.

Bekanderen

elkaar. zie ook malkander.

Bekant

bijna. ook bekanst.

Bekeukelen

begoochelen; ogen bekeukelen, het gezicht bedriegen, goochelen.

Bekoenkelen

iets in het geheim afspreken.

Bekruizen

zwart maken, vooral met houtskool (kruiskool), of met roet van een ketel.

Bèkske

bakje, kop om koffie uit te drinken. zie ook tas.

Belaoitaofelen

bedriegen. ge bent belaoitaofeld, je bent bedrogen.

Beloken

beloken Paosen, de zondag na Pasen.

Belommert

betrokken lucht, tegen onweer.

Bèls

Belgisch trekpaard. d’n Bèls duuter zunnen tijd ovver, het Belgisch trekpaard neemt er de tijd voor.

Beluchtdrager

de naaste buurman die bij een begrafenis alles regelt en in de stoet voorop loopt.

Bèmmel

reep stof.

Bèmmelen

bengelen, slenteren. hij bemmelt mar langs de stroot, hij slentert maar doelloos rond.

Bèn

mand.

Benadeilen benadelen.

Bènd

wilgetakken om rijsbos mee samen te binden.

Benejen

beneden.

Bèngel

band; hoosbèngel, kousenband.

Bensletter

doek tussen knieën en enkels, ter bescherming van kleding bij het mesten.

Beren

inwoners van Erp.

Berg

1) Aanduiding voor een opgestoven hoogte van mager klapzand. Zo ontstonden de benamingen Bedafse bergen, Bergmaas, Kreitsberg, Nabbegatse berg, Raktse bergen, Reekse bergen, Steenbergen, Trentse bergen, Zevenbergen. (Deze laatste benaming is misschien ook wel afkomstig van de zeven grafheuvels, die er gevonden zijn); 2) hooiberg.

Bergmaos

Bergmaas. gebied in Zeeland.

Berhook

pikhaak (bij een zicht).

Berremiet

soepketel.

Bèrrevoets

blootsvoets. vgl. baar.

Bèrrig

de zeug wil naar de beer.

Bèrrige lòcht

heel slecht weer op komst, een onweerslucht.

Bèrtha

Gijsbertina, Lambertina.

Bèrtus

Gijsbertus, Lambertus.

Bescheert

beschoren, door het noodlot toegedacht.

Beschèit

bericht: hedde al beschèit gekrigge van d’n dokter?, heb je de uitslag al gekregen van de dokter? hij wit goed van beschèit, hij weet veel. we hebben dè d’r goed bij beschéien, die voorwaarden hebben we duidelijk gesteld.

Beschiéten

voldoen, ’t beschiét ‘r nie aon’, het is niet voldoende.

Beslag

beroerte.

Beslagbijl

bijl om een boomstam tot balk te hakken.

Besniéten

bezuren, ervoor boeten, ontgelden. zie ook misniéten. mè de kooi, moeten ’t òk de goei besniéten, samen met de slechten, moeten het ook de goeden bezuren.

Besnijen

besnijden, castreren. Een mnl. big wordt m.b.v. een schars ontdaan van zijn zaadballetjes en wordt daarna burcht genoemd.

Bèssum

bezem. d’n bèssum stè buite, ze hebbe vrijhof, de bezem staat buiten, ten teken dat de ouders van huis zijn.

Bèssumen

haastig lopen. Ze bèssumde ovver de stroot, ze liep haastig over straat.

Bèst

1) beest. mv. biste. verkl. bisje; 2) z’n best, flink: ze zijn z’n best aon het werken.

Beste

w.c., toilet. zie ook biste.

Besteken

schenken: iemand mè ‘ne koek besteken, iemand een koek schenken.

Bestelleke

gedoetje.

Bestèlleke

anijsbol.

Bestellen

zwanger zijn. ze hi wa besteld, zij is zwanger.

Bestillen bestelen.
Bestóón bestaan.

Bestuiten

complimenteren. zie ook stuiten.

Bèt

Elizabeth.

Betaolen

betalen.

Betaomelijk

betamelijk, passend.

Betaomen

passen, behoren. da páást nie, dat hoort niet.

Betazzie

stamppot. zie ook petazzie.

Bèts

Elizabeth, Lamberta.

Bètter

beter.

Beugel

ijzeren band om de hals van de koe, waarmee ze getuierd staat. zie ook halsbeugel.

Beugelbaon

ruimte waar men kan beugelen.

Beugelen

spel waarbij een houten bal door een ijzeren ring (beugel) gerold wordt. zie ook sleger.

Beuren

nog tegoed hebben van slaag: ge zult ze nog beuren!

Beus

boos.

Beveurbild bijvoorbeeld.

Bewaarschool

kleuterschool. zie ook kakschool.

Bewaoren

bewaren.

Bezetsel

bandje aan een zoom. zie ook stootkant.

Bezetting

grote benauwdheid op de borst, longontsteking.

Bezij

verstand.

Bezije

naast. d’n bòm stè bezijen ’t huis, de boom staat naast het huis.

Bezunder bijzonder.

Bezwaoi

eerbetoon. de néije pestóór wier mè gróót bezwaoi ingehòld, de nieuwe pastoor werd met gróót eerbetoon ingehaald.

Bezzig

bezig. zie ook bizzig. wòr bènde mi bezzig?, waar ben je mee bezig?

Bidden

bidden. (bidde, gebid). d’r wier vruuger veul méér gebid as tiggewòrrig, er werd vroeger veel meer gebeden dan tegenwoordig.

Bieboer

imker. zie ook bieman.

Bieman

imker.

Bies

lang oevergewas. gedroogd wordt het gebruikt om stoelen en matten te vlechten. zie ook biézen.

Biest

eerste melk van een koe die gekalfd heeft. Soms werd witbrood ook met biest gebakken.

Biesthoek

gebied waar veel biezen groeien.

Bietje

beetje. zie ook bitje.

Biézen

unnen biézen stoél, een stoel met een van biezen gevlochten zitting.

Bij

goed. de klok stè nie bij, de klok staat niet goed op tijd.

Bijdrijen

toegeven.

Bijnen

binden: ze zèn de rog aon ’t bijnen, ze zijn rogschoven aan het binden. zie ook bingen.

Bijs

Gijsbertus.

Bijster

’t is te bijster, ’t is wat te zeggen.

Bikken

eten.

Bil

hamer om molensteen te scherpen. zie ook bilhammer.

Bild

beeld, ’t Hèllighartbild is van ’t trôntje gedonderd, het Heilig-Hart-beeld is van zijn staanplaats gevallen. verkl. bildje.

Bilhammer

hamer om molensteen te billen, te scherpen.

Billen

scherp maken van een molensteen.

Bimbees

koolmees. verkl. bimbiske. zie ook biymees.

Bimd

laag, vochtig weiland.

Bingen

binden.

Binnenèèst

binnenkant van een huis.

Binnetès

binnenzak. hij hè ‘nen tiek in z’n binnetès, hij heeft een knikker in zijn binnenzak.

Binneveld stuk land, omgeven door andere percelen.

Biste

w.c.

Bitje

beetje.

Bitsek

Bitswijk.

Bitsen

bijten, verdelen.

Bitswijk

een gebied dat verdeeld is.

Biy

bij. mv. biyen.

Biyen

bieden. (biy, biyt, bòide, gebòjen), bij een verkoop, of het kaartspel: wa biyde?, wat bied je?

Biymees

koolmees. verkl. biymiske.

Bizzig

bezig.

Blad

blad. mv. blaoi, blaojer. verkl. blaoike, bleeike, blèdje.

Blak

’t sti glijk blak, alles staat blank; blak wàtter, niets dan water; ten blakke kommen, te voorschijn komen.

Blaoieren

bladeren. hij blaoiert in d’n Engelbewaarder, hij bladert in ‘De Engelbewaarder’ (een katholiek jeugdtijdschrift).

Blauwlegger

heggenmus.

Blauwverver

katoendrukker, iemand de schorten van zelfgesponnen linnen bont verfde.

Blèdje

blad, tijdschrift. Hij blaoiert in ’n blèdje.

Bleik

bleekveld: grasveldje bij het huis, waar de was op gelegd wordt om te bleken.

Bleiken

bleken.

Bleind

blind.

Bleindaos

daas.

Blèk

1) blik. ’n blèkken trummelke, een blikken trommeltje; 2) schors van een boom.

Blèkken

afpellen van een ei of sinaasappel.

Blèkschup

ijzeren schopje om de bast van een boom af te halen.

Blèren

blaten.

Bleui

verlegen.

Bleur

blaarkop: koe met witte kop.

Blevven blijven.

Bliéken

gluren, stiekem of nieuwsgierig kijken. wa stòdder toch te bliéken, wat sta je toch nieuwsgierig te kijken; hij blièkt van de kaauw, hij ziet wit van de kou.

Bliékerd

gluurder.

Blijven

blijven. (blijf, blif, geblivven).

Bliksem

ook blitsem, scheld- of vloekwoord. zie ook wirlicht. heten bliksem, appelstamppot.

Bloeien

bloeden. ’t bloeit verrèkkes, het bloedt ontzettend erg.

Bloem

verkl. bluumke.

Bloken

blaken, walmen. de lamp blòkt, dreit ‘m ‘s wà lègger, de (olie)lamp walmt, draai hem eens wat lager.

Bloojer

blaar.

Blook

walm, rook.

Bloos

1) (varkens)blaas. zie ook foekepot; 2) domme vrouw.

Bloospijp

pijp om het vuur aan te blazen.

Blozen

ook blaozen, blazen: bloost de kàrs màr uit!, blaas de kaars maar uit!

Bluien

bloeien; wa bluien de kruinagels toch schòn, wat bloeien de seringen toch prachtig.

Bluimònd

mei

Bluisteren

een gebluisterd gezicht, een met uitslag, puisten of blaren bedekt gezicht.

Bocht

1) kromming in de weg; 2) nageboorte van een koe; 3) tuig, waardeloos spul; 4) onkruid.

Boek

boek. mv. boeken of búúk. verkl. buukske.

Boekendekoek

boekweitkoek. boekendekoek dorsen, hiermee wordt het met de knuppel dorsen besloten; men slaat dan niet beurtelings, maar met alle vlegels tegelijk.

Boekent

boekweit.

Boelslichter

degene, die de erfenis moet afhandelen.

Boembakkes

masker. zie ook moembakkes.

Boenhej

gróót leven om niets.

Boer

boer, oprisping. gift diejen boer ok ‘ne stoel, zegt men als iemand een boer laat. zie ook búúken.

Boeremoes

boerenkool.

Boest

bolster van een walnoot.

Boesten

walnoten van de bast ontdoen.

Boetsen

stoten.

Boezeroen

werkkiel. ook boezeloen.

Bòg

boog. mv. beug. verkl. beugske.

Bòjjem

bodem. schraapt d’n bòjjem d’r nie uit, zegt men als iemand heel hard door de pan krabt.

Bok

1) bok. verkl. bùkske; 2) stuiver.

Bòkken

1) bukken; 2) schelen: ’t kan me nie bòkken.

Bokpool

A-paal, waar de elektriciteitsdraden aan hangen.

Bòks

broek. verkl. bukske.

Bòksetès

broekzak.

Bòksenbáánd

riem.

Bòm

boom. mv. beúm. verkl. bùmke. ’t kan bètter van d’n bòm as van d’n tak, zij die het meeste hebben, kunnen ook het meeste geven.

Bòmeerd

binnenste van een holle knotwilg, gebruikt om planten in te zetten.

Bòn

boon. mv. bònne: hij is in de bònne, hij is in de war. gruun en witte bònne, groene snijbonen gemengd met witte bonen

Bonk

paard.

Bont

Brabants Bont, de rood-wit geblokte Brabantse vlag.

Bònnestaak

bonenstaak, stok waarlangs bonen groeien.

Boogerd

boomgaard. In Uden lagen vroeger veel kersenboogerds.

Booi

postbode.

Boor

draagbaar.

Bóót

boot. verkl. bùtje.

Bos

bos (bloemen), bundel; struik. verkl. buske.

Bòs

bos. verkl. buske. Den Bòs, ’s-Hertogenbosch..

Boskriek

wilde kers.

Bossen

schatten. Bij de verkoop van een boerderij werd de hoeveelheid hooi of stro op de balken of in de schuur gebost.

Bot

1) niet scherp; ’n botte hiép; 2) been. verkl. bùtje; 3) boterham.

Bòtter

boter.

Bòtteram

boterham. mv. bòtteramme.

Bòtterbloem

boterbloem.

Bòtteren

overweg kunnen. die twéé, dè bòttert nie, die twee kunnen niet met elkaar overweg.

Bòtterfebriek

boterfabriek. In Uden stond melk / boterfabriek H. Henricus, in Zeeland boterfabriek St. Jacobus.

Bòtterkletser

1) grote platte lepel om boter mee te maken; 2) botermaker.

Bòtterùmgang

jaarlijkse omgang om boter op te halen voor de pastoor. zie ook ùmgang.

Bòtterpot

botervloot.

Bòtterprent

versiering op de boter.

Bòttertelder

beslagkom.

Boúwen

ploegen. zie ook eren.

Bovenèrmens

van bovenèrmens, diep.

Bovvene

boven.

Bráánd

1) brand; 2) gerooide plek in het bos. Tussen Uden en Zeeland ligt het ‘Bráánds heike’, dat vroeger als vuilstortplaats gebruikt werd. zie ook rooi.

Bráánder

lampje, peer.

Bráándhorren grote buffelhoorn om te waarschuwen bij brand.

Brabbant

braakliggend, afgebakend gebied.

Brak

1) klein, oud huis, barak; 2) schakel van een ketting.

Braof

braaf.

Brats

modderpoel. zie ook drats.

Brééd

breed. unnen breje weg, een brede weg.

Breekgoéd

aardewerk, porselein. zie ook breekwaor.

Breekwaor

serviesgoed.

Breem

braamstruik.

Brei

balkenbrei.

Breiijzer

breinaald.

Breken

1) breken. (breek, brikt, braak, gebroken); 2) verspreiden. mèèst breken, mest verspreiden.

Brèmbeer

braambes. mv. brèmbeeren.

Brembèzzem

braambes. mv. brembèzzemen of brèmbèssums.

Bret

losse plank, voor op de kruiwagen.

Breukrand

Door en langs Uden loopt de Peelrandbreuk. Langs breuken in de aardkorst kunnen aardbevingen plaatsvinden, zoals op 28 november 1932 in Uden, die minieme schade aanrichtte. Het hoog gelegen deel, waar Uden op ligt, heet horst, het lage deel slenk.

Briensen

hinniken.

Brier

barrière, tolboom. bij de Gèffese brier moete tol betaolen, bij de Geffense barrière moet je tol betalen. zie ook tol.

Brik

gesloten rijtuig met vier wielen.

Brillen

lelijke gezichten trekken.

Brobbelbiés

moerassig gebied, tussen Zeeland en Nistelrode.

Broek

laag, drassig land.

Broekstéén

afgezette ijzerdeeltjes die samenklonteren en zo ‘stenen’ vormen, waardoor de doorstroming van het water wordt bemoeilijkt. zie ook wijst.

Broelie

ravage, troep.

Brokkepap

melk met daarin brood gebrokkeld.

Bronòllie

petroleum. ook bromòllie.

Bróód

brood. meestal bedoeld roggebróód, dit in tegenstelling tot mik. Omdat men roggebróód gezonder vond, maar ook wel uit zuinigheid, zei men: van bróód worde gróót, van mik worde dik. mv. breuj. verkl. breuike.

Broojen

braden.

Bröske

sierspeld.

Brouwer

bierbrouwer. Jaonus, gôdde gij bij d’n brouwer ’s een tùnneke Faro-bier haolen, Jan, ga jij bij bierbrouwer van de Ven eens een vaatje Faro-bier halen.

Brujen

broeden.

Brujer

broeder.

Brullen

huilen.

Brulluft

bruiloft. brulluften, bruiloft vieren. ik kom oe verzuuke op de brulluft, ik kom je uitnodigen voor de bruiloft.

Brusselen

kruimelen, brokkelen.

Brustig

bronstig, van schapen.

Bruur

broer. mv. bruurs. verkl. bruurke.

Buigen

buigen. (buig, bog, geboggen).

Buij

regenbui.

Buil

(papieren) zak. verkl. bùileke.

Buisman

zie cichrei.

Buiten

vergeleken met. ’t is vandaag mar kaauw, ’t schilt veul buiten gisteren, het is vandaag maar koud, het is een heel verschil vergeleken met gisteren.

Buitenbins

buitenbeentje, tegendraads. da jong is aolling buitenbins, die jongen is helemaal tegen de draad in.

Buj

beu, genoeg.

Bukkem

bokking (gerookte haring).

Buksen

boeren, een boer laten.

Bùlken

schreeuwen. wa ligder toch te bùlken, wat ben je toch aan het schreeuwen.

Bulling

1) een zekere lekkernij: een mengsel van boekweitmeel en spek, als worst in de dikke darm gestopt, daarna koud geworden, tot schijven gesneden en gebakken in de pan; 2)ingewanden van dieren.

Bult

1) bult, bochel; 2) heiturf, die van de bulten (hoogten) afgestoken wordt.

Bultekuil

kuil, waaruit je turf kunt steken.

Bunt

1) helm-, duingras; 2) gebied met deze begroeiing. hij vaort mè mèèst d’n Bunt in, hij rijdt met een kar mest naar dat land.

Buntbèssum

bezem gemaakt van de wortels van buntgras.

Bùrt

beurt. umstebùrt, om de beurt.

Bùrd

etensbord, ge it diejen bùrd leeg!, je moet dat bord leegeten. zie ook telder.

Bùrg

borg.

Bùrgemèster

burgemeester. ook wel burgemister of d’n bùrger.

Burgerij

elite van het dorp.

Bùrgt

gecastreerd varken.

Burremiel

koperen pot waar soep in gekookt werd. zie ook moor, moer of berremiet.

Bùrrie

burries van een kar, waar het paard tussen staat; draagbaar van een kruiwagen.

Bussel

ronde, rieten mand. In deze manden, met een doorsnee van 50-60 cm, werden de kersen naar de veiling gebracht.

Bussener

Bosschenaar.

Buten

verstoppertje spelen.

Buts

deuk. zie ook duts.

Butsel

pukkel. mv. butselen.

Butsen

indeuken, van vruchten en metalen voorwerpen.

Buuk

beuk.

Búúken

boeren.

Buukenùtjes beukenootjes.

Buunder

1) boender, schrobber, gemaakt van heide, om b.v. klompen, melkbussen of pannen mee schoon te schuren; 2) een hectare land.

Buunderen

boenen, schrobben.

Bùùrt

aantal huizen, dat bij elkaar in de buurt ligt. zie ook nober, noberschap en gebuurt of geboert.

Bùùrten

kletsen. ze dinne vruuger veul buurten, vroeger werd er met elkaar veel gezellig gekletst.

Buut

doel, bij verstoppertje.

terug