D.

Da

dat. zie ook dè.

Daauw

dauw.

Dabben

1) met handen of voeten door een zachte substantie gaan; dur de modder dabben; 2) eten prakken. zie ook debberen.

Dag

dag. mv. daag.

Daluk

dadelijk. dè doe’k daluk wel, dat doe ik dadelijk wel.

Daogeluks

dagelijks.

Daolder

daalder, 150 cent.

Daolen

1) dalen; 2) ijlen. wa littie‘r toch te daolen, wat is de zieke toch aan het ijlen.

Daos

daas, steekvlieg.

Daozen

zeurderig blijven praten over hetzelfde.

Dartien

dertien.

Dartig

dertig.

De

je, als achtervoegsel veel gebruikt: doede, doe je,  gòdde, bende, hedde.

Dè

dat. ditten en dètjes, niemendalletjes. Dè’s net ènder, dat is om het even.

Debberen

eten prakken.

Deel

voorstal. dorsdeel, dorsvloer.

Dèèrm

darm. mv. dèèrm.

Dees

dit, deze.

Deger

schoon, zuiver. De sneùw is deger weg, de sneeuw is helemaal weg.

Déilen

delen. (déil, déilt, dilde, gedéild). as ge verjeurt meud’ op school snuupkes déilen, als je jarig bent, mag je op school snoepjes uitdelen.

Dek

deksel.

Dekker

rietdekker.

Dekliér

ladder van de rietdekker.

Dèl

1) deel, ’n dèl appel, een hoeveelheid appels; 2) laagte in de grond, ven. de Smèrdèl, een poel in de Nabbegatse bossen bij Zeeland. mv. dellen; 3) gek, dwaas, (vooral van vrouwen).

Dèmpig

kortademig.

Denken

denken. (daocht, gedaocht). ik daocht toch èècht dagge kwáámt, ik dacht toch echt dat je zou komen.

Den

openbare dorsplaats.

Dèr

wordt gezegd als men iets onvrijwillig geeft: dèr, dor heddet! daar heb je het!

Derf

neerslag in eigengebakken roggemik.

Det

stemloze e, zoals in ‘je’ of ‘het’, als achtervoegsel veel gebruikt: doedet, doe je het, meudet, enz.

Deur

1) door, doorheen. daor kùmt ’t deùr, daar komt het door, daor kùmt ’t deúr, daar komt het doorheen; 2) mv. dùrre, deur. verkl. deùrke. zie ook dur.

Deùrgebont

deurkozijn.

Deurgoon

doorgaan, verdergaan. ’t moet wel deurgoon, het moet wel door gaan, verder gaan. zie ook dùrgaon.

Deurhaolen

hij wier d’r flink deurgehaold, hij werd goed voor de gek gehouden.

Deùrloop

diarree.

Deùrslag

vergiet. Leentje, wáást de flodderbònne efkes in d’n deùrslag?, Lenie, wil je de tuinbonen even wassen in de vergiet?

Deùrrokerke

stenen pijpje.

Deuzig

verdwaasd. wa duu dè keind toch deuzig, wat gedraagt dat kind zich verdwaasd.

 Devossie

 eerbied.

Di

dit.

Dieje

diegene, d’n dieje, die moet ik nie!, hem moet ik niet.

Dien

Lamberdina

Dienen

1) werken. d’n boer gaon dienen, bij een boer gaan dienen als meid of knecht; 2) niet anders kunnen. dè zou wel dienen, dat kan niet anders.

Dijk

weg, straat.

Dijsel

1) dissel; 2) distel.

Dijstel

distel.

Dik

dikwijls. zie ook duk.

Dikkels

dikwijls.

Dikkop

kikkervisje. verkl. dikköpke. zie ook kwab en pannelekker.

 Dikstentijd

 vaak.

Diksentijds

dikwijls. zie ook duksentijds.

Dinde

deed je.

Ding

meisje. mv. dingen en dinger. Het laatste mv. gebruikt men als met minachting over een meisje wordt gesproken.

Dingen

ding. heeft een ruime betekenis zonder goed nedl. alternatief. ’t dingen sti schòn te vèld, het veldgewas staat er goed bij. doet oe kooi dingen aon, doe je oude kleren aan. ’t is goei dingen, dèt ie verkùpt, hij verkoopt goede waar. hij wit z’n dingen goed te doen, hij doet zijn werk goed.

Dis

hierheen; kom ’s dis op aon.

Dissel

hakbijl om zijkanten van een balk glad te hakken.

Diy

die.

Dizze

deze.

Dizzember

december.

Dobbel

dubbel. Verdobbelen, verdubbelen.

Dobben

aardappels zoeken op een reeds gerooid land, nalezen.

Dobbel-aauw

In Veghel gebrouwen bier.

Docus

Jodocus.

Doddoener

iemand waar niets van uitgaat.

Doede

doe je.

Doek

doek. mv. doeken of dúúk. verkl. duukske.

Doel

handboogschutterij. d’n doel.

Doén

(ik doei, hij duu, ik din, wij dinnen, gedaon.) Wordt vaak gebruikt voor een ander werkwoord; ik doei schrijve, ik ben aan het schrijven; hij duu lezen, hij is aan het lezen;  ze dinnen zingen, tòw ik binnenkwáám, toen ik binnenkwam, waren ze aan het zingen. Veel gebruikt is de vraag duuget? (doet het) is het zo? en duuget nie? is het zo niet? nietwaar? ’t is laot, duuget nie? het is al laat, nietwaar? dè duu me nie, dat doet men niet, dat hoort niet. hij duu lillijk, hij moppert. wa doede?, wat ben je van plan? dè’s gèn doen, dat is ondoenlijk. wa duu’ta?, wat geeft dat? ik doei op huis aon, ik ga naar huis. hij duu-t-em niks, hij doet hem niets. doe’s vort, schiet eens op. ze duuget ‘r um, ze doet dat met opzet. doe mar hènne, ga zo maar door.

Doerak

ondeugend persoon.

Doet

zo ge doet,zo worde gedoet, wie kaatst moet de bal verwachten.

Dòf

doof.

Doffen

stompen.

Dòien

dooien. ’t doit, het dooit.

Dòit

duit. verkl. doitje.

Dòjjer

dooier van een ei.

Dol

1) tol. Er zijn ijs- of pin- en drijfdollen. De eerste twee hebben een ijzeren pin, de laatste wordt met een zweep gedreven; 2) duizelig.

Donderen

‘t hi gedonderd op unnen kaolen bòm, als het al vroeg in de lente onweert, is dat een teken voor een slecht jaar.

Donderschoer

onweersbui. zie ook schoer. ’t kwam as ’n donderschoer, het kwam erg onverwachts.

Donk

hooggelegen gebied.

Donkere

vèur d’n donkere thuis zèn, voordat het donker is moet je thuis zijn.

Dòns

1) bloem van meel; 2) donsveren.

Dood

daad. mv. daoi.

Dóód

dood. unnen dóójen, een saai persoon.

Doodbidden

1) uitnodigen voor de begrafenis; 2) gezamenlijk gebed bij een overledene. We gaon tante Trui doodbidden.

Door

Thedora.

Dóór

daar.

Dóós

1) doos; 2) simpel vrouwspersoon, gans. verkl. deuske.

Döppen

doppen, de schaal eraf halen. we moesse d’n aollingen middag erte döppe, we moesten de hele middag erwten doppen.

Dòr

daar. dòr liggut, daar ligt het; nadrukkelijk aanwijzen: dóór!

Dòraon

daaraan. wa hedde dòraon?, wat heb je daar aan?

Dòrbij

daarbij.

Dòrde

derde.

Dòrin

daarin.

Dòrgins

daarginds.

Dòrmi

daarmee.

Dòrre

’n dòrre heg: een (mei)doornen haag.

Dorshout

sprokkelhout.

Dortiende

dertiende.

Dortigste

dertigste.

Douwen

duwen.

Draèi

draai, bocht. ’t pèrd kan d’n draèi nie vatten, het paard kan de bocht niet nemen.

Draèjen

draaien.

Draèjörgel

draaiorgel.

Drankmesjien

ketel voor het koken van voer voor het vee. zie ook vèèrkesmesjien.

Drats

modder, smeerboel.

Dreef

weg waarover het vee gedreven werd. mv. dreven. De schoop gongen ovver d’n Ujesen dreef, de schapen liepen over de Udense dreef.

Dreej

Andreas.

Drèggen

plagen, treiteren. zie ook ezelen.

Dreug

droog. dè’s unnen dreuge, dat is een saai iemand. ’n dreug ków, een koei die geen melk meer geeft. staon de koei dreug?, zegt men wel eens als er geen melk bij de koffie is.

Dreugen

drogen.

Driek

Hendricus.

Drieka

Hendrika.

Dries

1) weiland, aan de boerderij grenzend; 2) Andreas.

Driy

drie.

Driyèvventer

langere èvventer voor 3 paarden.

Driykunningen

Driekoningen. d’n zesden janewarie gaon ons jong as driykunningen roond, op 6 januari gaan onze kinderen verkleed als de drie koningen de deuren langs, om te zingen en wat geld of snoep te verdienen.

Driymel

drie maal.

Driyslag

manier om (onvruchtbare grond) toch enigszins rendabel te bewerken: Het eerste jaar werd er tarwe of rogge als wintergraan verbouwd, het tweede jaar werd gerst of haver als zomergraan gezaaid en in het derde jaar lag het land braak. Later liet men de grond niet meer braak liggen, maar zaaide men klaver, dat de akker veel vruchtbaarder maakte.

Driyspeen

koe, waarbij een speen geen melk geeft.

Droot

draad mv. dreui of drooi.

Drop

druppel. zie drùppel. d’n lèèsten drop is de bòtterknop, de laatste druppel melk levert de vetste boter op; een aansporing om de koe helemaal leeg te melken.

Drossent

drossaard, vertegenwoordiger van de landheer.

Druivevijger

druivestruik, wingerd.

Drùllen

rollen. hij drùlt van d’n Bloten kont af, hij rolt van de Blote kont af. (een van de Bedafse Bergen).

Drumhinne

eromheen.

Drùp

het druppen: van de regen in d’n drùp.

Drùppel

druppel.

Druvig

droevig.

Dùbbelen

dobbelen.

Dùbbeltje

dubbeltje.

Dùbben

Aardappels zoeken op een gerooid land.

Duffel

dikke winterjas.

Duget

doet ‘t.

Duien

(duide, geduit), duiden. Uitduien, verklaren.

Duiker

watergang, onder een weg door.

Duim

ongeveer 2½ cm.

Duits lijntje

spoorlijn van Boxtel naar Wesel.

Duk

vaak. dè heb ik duk zat gedaon, dat heb ik vaak genoeg gedaan. maar: hij is duk zat, hij is vaak dronken.

Duksentijds

dikwijls.

Dùlper

dorpel. zie ook dùrpel. hij stùlpert ovver d’n dùlper, hij struikelt over de drempel.

Dunder

dunner, slanker. d’een meid waar nog dunder dan d’aander, het ene meisje was nog slanker dan het andere.

Dunnen

hij is aon d’n dunnen, hij heeft diarree. zie ook spèllen.

Dùp

simpel manspersoon.

Dùppen

1) centje dùppen, een spel waarbij men op een steen gelegde centen laat omwippen door er een knikker op te laten vallen. De centen krijgen hierdoor langzaam de vorm van een dop.; 2) erten dùppen: doperwten uit de peul halen, doppen.

Dur

door.

Dùr

dor. zie ook dòrre.

Durgaon

doorgaan. zal ’t durgaon?, zal het doorgaan?

Dùrp

dorp.

Dùrpel

dorpel.

Durre

haar. is dè durre vrijer?, is dat haar verloofde?

Dùrrum

daarom. Wùrrum? Dùrrum!

Dùrske

meisje. dè’s ’n schòn dùrske, dat is een knap meisje.

Duts

deuk.

Dutsel

van de wijs. hij is aon d’n dutsel.

Dutselen

dommelen, suffen, van oude mensen gezegd: hij is aon d’n dutsel.

Duvel

duivel.

Duzend

duizend.

Dwael

dweil.

Dwèrs

dwars. de zatlap viel dwèrs deur de dòrre heg, de dronkaard viel dwars door de doornen haag.

Dwèrsbòmmen

tegenhouden.

Dwèrsliggers

dwarsliggers. we speulden op de dwèrsliggers van ‘t spoor, we speelden op de dwarsliggers van de spoorlijn.