H.
|
|
|
|
|
|
Haam
|
halsjuk
van een paard. een open haam:
een open onderbroek, met linten om dicht te strikken.
|
|
Háánd
|
hand.
mv. háánd. verkl, hèndje.
Ik wil ‘r m’n háánd nie um
verdraejen, het is mij volkomen onverschillig. Ik
goi ‘m ’n háánd geven, gaan plassen.
|
|
Haarop
|
naar
links.
|
|
Haarrekant
|
linkerkant.
|
|
Haauwkeind
|
kind
dat bij andere mensen wordt opgevoed.
|
|
Hacht
|
ketting
waarmee het paard voor de kar gespannen wordt
|
|
Hàdde
|
had
je. Vgl. haide.
|
|
Haffel
|
handvol.
mv. haffelen en haffels.
een haffel kersen, een kleine
hoeveelheid, een bundel, die men met de hand omvatten kan: bij het
vlasbraken wordt het vlas in haffelen
genomen. ’n haffel mensen,
een verschillend aantal mensen. verkl. hèffelke.
|
|
Haffelen
|
steeds
in de handen nemen: die jong
haffelen geduurig mi de kat; verhaffelen,
door veel in de handen te nemen vuil maken, verfrommelen: ’n
verhaffelt klééd; wa ziet
'r dè keind verhaffelt uit, wat zitten zijn kleren slordig.
|
|
Haffelkat
|
poes
die veel gepakt wordt.
|
|
Hagget
|
had
‘t.
|
|
Hagt
|
trekketting
aan de haam van een paard.
|
|
Haide
|
had
je. haide gij geheurd wà’k
zèn?,
had je gehoord wat ik zei?
|
|
Haik
|
had
ik.
|
|
Ha’k
|
had
ik. ha’k ’t mar gedaon,
had ik het maar gedaan. da ha’k
in munne kop hangen, dat meende ik toch echt.
|
|
Haksel
|
kort
gesneden stro.
|
|
Hakselen
|
stro
kort snijden. zie ook hekselen.
|
|
Hallef
|
half.
|
|
Hals
|
dè’s
unnen èèrmen hals,
hij is te beklagen.
|
|
Halsbeugel
|
ijzeren
beugel om de koe of de geit te tuieren.
|
|
Halte
|
stopplaats
voor de trein. Op de Trent had je Halte Zeeland, een stopplaats van het Duits
lijntje. Waar nu de Losplaats ligt bij de Dico, lag het station van
Uden.
|
|
Hammer
|
hamer.
zie ook hèst.
|
|
Hân
|
hadden.
we hân getijt um te kòmme,
we waren van plan (we hadden het plan) om te komen.
|
|
Hândel
|
Handel.
We gaon op beevert naor Hândel,
we gaan op bedevaart naar Maria in Handel.
|
|
Handknuppel
|
balk
achter het paard waar de hagten aan vast zitten.
|
|
Handsekant
|
linkerkant
van een paard.
|
|
Handwijzer
|
wegwijzer.
|
|
Hangen
|
hangen.
(hang, hing, hong, gehongen).
|
|
Hanghout
|
hout
om het geslacht varken aan te hangen. zie ook hangknuppel.
|
|
Hangknuppel
|
hout
om het geslacht varken aan te hangen. zie ook geliérd.
|
|
Hanne
|
Johanna.
|
|
Hannes
|
1)
sukkel; 2) fluweelboom; 3) mannelijk konijn; 4) Johannes.
|
|
Hannik
|
ekster.
|
|
Hansop
|
wijd
nachthemd.
|
|
Hansopboks
|
broek
met achterklep.
|
|
Haol
|
hangijzer,
waaraan een ketel hangt boven het vuur. zie ook heug
of zaagijzer.
|
|
Haolen
|
halen.
(haol, haolde, gehaold).
|
|
Haon
|
haan.
|
|
Haonekáám
|
1)
hanekam, 2) varenplanten.
|
|
Haonekreij
|
gerecht
dat gemaakt werd nadat een varken was geslacht: gehakt in de pan met
hersenen erbij.
|
|
Haonenbalk
|
bovenste
balk in de nôld van de
boerderij.
|
|
Haoneschréi
|
hanenstap,
in het versje: Sunte Lucéi, Dan lengt d'n téi, Alle daag
ènnen haoneschréi. Na St. Lucia (14 december) beginnen de dagen
te lengen. Het versje dateert dus van voor de Gregoriaanse kalender.
(Paus Gregorius XIII hervormde in 1582 de kalender door te besluiten dat
na 4 okt. meteen 15 okt. zou volgen.)
|
|
Haoren
|
de
zeis met d’n haorhammer
scherp maken.
|
|
Haorgetouw
|
haorhammer
en haorkruin samen, om de
zeis te scherpen
|
|
Haorhammer
|
hamer,
waarmee de zeis scherp geslagen wordt op de haorkruin.
|
|
Haorkruin
|
ijzeren
pin die in de grond geslagen wordt, met daarop een ijzeren plaat die als
aambeeld dient, om de zeis te scherpen.
|
|
Haormik
|
stok
met een v-vorm, om de zeis in te hangen, wanneer deze gescherpt wordt.
|
|
Haos
|
haas.
|
|
Haost
|
1)
bijna, ’t is haost Sinterklòs,
het is bijna Sinterklaas. zie ook hòst;
2) haast, wa hà d’n dokter wir
veul haost, wat had de dokter weer veel haast.
|
|
Haostig
|
haastig.
|
|
Haot
|
haat.
|
|
Haotelijk
|
hatelijk.
|
|
Haoten
|
haten.
|
|
Hapsel
|
ook
hepsel, haspel.
|
|
Hardheurig
|
doof.
|
|
Hàrt
|
hart,
lef. Hèt
’t hàrt ’s um dè te doén, heb het lef eens om dat te doen.
|
|
Hartsteken
|
hartsteken
dóód, morsdood.
|
|
Hàs
|
1)
Johannes; 2) hoofd, gezicht.
|
|
Haspelen
|
moeizaam
werken.
|
|
Hauwkes
|
peulachtige
vrucht.
|
|
Hè’k
|
heb
ik.
|
|
Hebben
|
hebben.
(heb, hi, hèt, haj, hajjen,
gehad).
|
|
Hedde
|
heb
je. da hè’k, dat heb ik. hedde
’t gedaon?, heb je het gedaan?
|
|
Héél
|
heel.
zie ook hil.
|
|
Heenkomen
|
daor
komme wij nie van hin,
dat ligt niet in onze aard.
|
|
Héér
|
heer.
dè’s unnen hóógen héér, dat is een belangrijk heerschap, mv. hirren
of hèrren: dè
zèn hóóg hèrren. zie ook hòg.
|
|
Hees
|
kreupelhout.
|
|
Heeze
|
heideveld
met moeras.
|
|
Heffen
|
weglopen.
hij gè heffen, hij gaat er
vandoor.
|
|
Hèft
|
handvat
van een mes.
|
|
Hegweùw
|
ongehuwde
moeder.
|
|
Héi
|
heide;
onontgonnen, woeste grond. Ge
moet gèn héi roepe vèurda ge d’r over bent, je moet niet te
vroeg juichen.
|
|
Heibèssum
|
bezem,
gemaakt van heipollen, die gebruikt werd op de stal.
|
|
Heibuunder
|
borstel,
gemaakt van hei om b.v. melkbussen te schuren.
|
|
Heikant
|
het
deel van het land van Ravenstein bestaande uit Boekel, Uden en Zeeland.
|
|
Heikantsgericht
|
rechtbank
van Boekel, Uden en Zeeland.
|
|
Heikneuter
|
kneu.
|
|
Heikrikkels
|
Mariaheide.
|
|
Heimelijk
|
stiekem. |
|
Heiningspool
|
weipaal.
|
|
Hèit
|
hitte.
deur de hèit waar alle ròmme
zoer geworren, door de hitte was de melk zuur geworden.
|
|
Hèiten
|
1)
(hiet, gehèiten), heten. hoe
hèite gij?, hoe heet jij? zie ook hiéten;
2) verwarmen, zich warmen. hij hèit
z’n eigen bij de kachel, hij warmt zich bij de kachel.
|
|
Heivlaggen
|
heiplaggen.
|
|
Heizicht
|
korte
zeis, om heidestruiken af te maaien.
|
|
Hekel
|
bord
met tanden om vlas te zuiveren.
|
|
Hèkke
|
hek.
mv. hèkkes.
|
|
Hekkegat
|
ingang van de wei. zie ook hekkeslag.
|
|
Hekkelemeulen
|
kleine
dorsmachine.
|
|
Hekkenbèssum
|
grote
ruwe tak om de schuur bij te vegen.
|
|
Hekkeslag
|
ingang
tot het weiland. zie ook slag, of
hekkegat.
|
|
Hekselen
|
kort
snijden van stro.
|
|
Hekselmachine
|
werktuig
om stro kort te snijden.
|
|
Heksen
|
opschieten.
ik kan nie heksen, ik kan het
niet zo snel.
|
|
Hel
|
levendig,
flink: 'n hel dùrske, een
flinke meid.
|
|
Hèl
|
hel.
himmel, hèl en vagevuur,
hemel, hel en vagevuur.
|
|
Hèlle
|
hele.
|
|
Hèllemaol
|
helemaal.
|
|
Hèllig
|
heilig.
Hij krijgt d’n hèlligen òllie,
hij wordt bediend.
|
|
Hèlligendag
|
feestdag
van een heilige, of kerkelijke zondag.
|
|
Hèlliske
|
prentje
met een heiligenafbeelding.
|
|
Helster
|
halsriem
voor een paard.
|
|
Hemmelzood
|
bladluizen.
|
|
Hemmen
|
hebben.
we hemmen ’t genog, wij
hebben genoeg.
|
|
Hemsmouwes
|
sporthemd.
|
|
Hemsrok
|
borstrok.
|
|
Hen
|
kip.
hij’s de henne voejere, hij
is de kippen aan het voeren.
|
|
Hèn
|
ook
hin, heen. waor
issie hèn?, waar is hij naar toe? doe
mar hin, ga maar door.
|
|
Hèndig
|
gemakkelijk.
dè’s hèndig zat, dat is
heel gemakkelijk. dè’s gennen
hendige, daar ga je niet gauw mee lachen.
|
|
Hennegat
|
kippenuitgang
in de staldeur. zie ook kiepegat.
|
|
Hènt
|
Harrie
of Hendrik.
|
|
Herberg
|
café.
|
|
Hèrboer
|
deftige,
rijke boer.
|
|
Hèrbruur
|
broer
die priester is.
|
|
Hèrd
|
1)
haard, stookplaats; 2) het vertrek waarin de stookplaats is, de keuken,
het woonvertrek in boerenhuizen; 3) huisvloer, erges
veul ovver d’n hèrd kommen, iemand veel bezoeken; 4) koewachter.
Ook wel gebruikt in de samenstelling koei-
of koehèrd. mv.
hèrden.
|
|
Hèrdkèrsel
|
zand
wat de kamer uitgeveegd wordt.
|
|
Herfsthaon
|
oude
vrijgezel.
|
|
Herfsthaonen
|
opgeschoten
jeugd.
|
|
Herfstmònd
|
september
|
|
Hèrmenie
|
harmonieorkest.
|
|
Hèrneef
|
neef
die priester is.
|
|
Hèrring
|
haring.
|
|
Hèròm
|
oom
die priester is.
|
|
Hert
|
hart.
mv. herten.
|
|
Hèrzoon
|
zoon
die priester is.
|
|
Hès
|
1)
Heesch; 2) hees, schor.
|
|
Hèst
|
hamer.
|
|
Heter
en fleter
|
de
wirlicht hi d’n bòm tòw heter en fleter geslagen,
de bliksem heeft de boom in duizend splinters geslagen.
|
|
Heùbeùrt
|
plank,
voor en achter op een wagen. zie ook hubburd.
|
|
Heuen
|
opjutten.
|
|
Heufke
|
hofje,
klein tuintje.
|
|
Heug
|
1)
feestpartij bij een ondertrouw; 2) haal om ketel boven het vuur aan op
te hangen. zie ook zaagijzer.
|
|
Heuien
|
met
de koe de bermen langs om te laten grazen.
|
|
Heuj
|
te
heuj, omhoog.
|
|
Heulen
|
uithollen.
|
|
Heur
|
haar.
Die néi fiets is van heur,
die nieuwe fiets is van haar.
|
|
Heuren
|
horen.
|
|
Heurs
|
horzel.
leg ‘t nèt mar ovver ‘t
pèrd,
want d’r zitten veul heurs, hang het vliegennet maar over het
paard, want het heeft veel last van horzels. zie ook hoorz.
|
|
Heut
|
hoofd.
|
|
Heutenèind
|
hoofdeinde.
|
|
Heuven
|
tuinieren,
in de hof (tuin) werken.
|
|
Hevel
|
restant
van deeg gebruikt als zuurdesem voor volgend baksel, zuurdeeg.
|
|
Hibbik
|
hik.
|
|
Hiep
|
kleine
bijl, hakmes.
|
|
Hieten
|
heten.
|
|
Hijzel
|
ijzel,
rijp. trekt mar ’n par kousen
ovver de klompen, want ‘t hijzelt, trek maar een paar kousen over
de klompen, want het ijzelt.
|
|
Hijzelen
|
ijzelen.
|
|
Hiksik
|
hagedis.
d’n hiksik hè zunnen start
verlorre, de hagedis is zijn staart kwijtgeraakt.
|
|
Hil
|
heel.
|
|
Hille
|
hele.
dè’s al unnen hille kèl,
dat is al een flinke knaap.
|
|
Hillemaol
|
helemaal.
|
|
Hillen
|
helen,
genezen.
|
|
Hilt
|
bikkel.
|
|
Himmel
|
hemel.
|
|
Himmelen
|
(himmel,
himmelt, himmelde, gehimmeld) sterven. Miekemoèt
gè himmelen, tante Miek ligt op sterven.
|
|
Himmelrijk
|
nederzetting
nabij een langgerekt bosgebied.
|
|
Himmels
|
hemels.
hij wit zich gènnen himmelsen
rood, hij is radeloos.
|
|
|
Hemelvaartsdag.
|
|
Hinderman
|
twee
eetpannen aan elkaar. zie ook inkerman.
|
|
Hin
|
weg.
wanneer doen ze wir hin?,
wanneer gaan ze weer weg?
|
|
Hinne
|
heen,
naar toe. ook hin. waor
gòdde hin?, waar ga je heen?
|
|
Hinsloeriën
|
heen
doen.
|
|
Hissen
|
1)
ophitsen (b.v. een hond); 2) opjagen; 3) op hopen drijven (b.v. van
sneeuw). de weind hè de sneùw
aolling ovver de heg hèn
gehist, de heg ligt bedolven onder de opgehoopte sneeuw.
|
|
Hissneùw
|
bijeen
gewaaide sneeuw.
|
|
Hit
|
klein
soort paard.
|
|
Hittekar
|
kar
getrokken door een hit.
|
|
Hivvig
|
hevig.
|
|
Hoéd
|
hoed.
mv. húúj. verkl. húújke.
|
|
Hoéf
|
hoeve.
mv. húúf, pachthoeve. verkl. hùùfke.
|
|
Hoefslag
|
het
pad, waarop het paard loopt, tussen de karresporen.
|
|
Hoek
|
buurtschap.
|
|
Hoempen
|
mank
lopen. zie ook hompen.
|
|
Hoest
|
1)
schep om varkensvoer kort te maken. zie ook oest;
2) kooien hoest, kinkhoest.
|
|
Hoeve
|
oppervlaktemaat;
zoveel land, als nodig is voor een boerenbedrijf.
|
|
Hoeveul
|
hoeveel.
|
|
Hof
|
hof.
m.v. héuf, tuin; ook
pachthoeve. Prinsenhof,
domeinhoeve. verkl. höfke.
|
|
Hòg
|
1)
hoog. Goit diejen bal màr ’s
umhòg, gooi die bal maar eens omhoog; 2) verwaand. zij
hèggut nogal hòg, ze is behoorlijk verwaand.
|
|
Hògkar
|
hoge
kar.
|
|
Hògmis
|
hoogmis,
plechtige mis, soms wel mè driy
hèrre: met drie priesters, meestal een
zingende mis, waarin door het koor gezongen werd; dit in
tegenstelling tot een stille mis.
|
|
Hòi
|
1)
hooi; 2) begroeting.
|
|
Hòiberg
|
hooiberg.
|
|
Hòien
|
hooien.
|
|
Hòihof
|
gebied
waar veel gehooid werd.
|
|
Hòilèrke
|
trap
om op de hooizolder te klimmen.
|
|
Hòimònd
|
juli
|
|
Hòireif
|
houten
hooihark.
|
|
Hòirep
|
ruif.
|
|
Hòiwagen
|
1)
wagen om hooi te vervoeren; 2) langpotig, spinachtig dier.
|
|
Hòizulder
|
hooizolder.
|
|
Hoken
|
garven
aangeven door het hookgat.
|
|
Hokkeling
|
jong
kalf van ± 1½ jaar oud.
|
|
Hòks
|
haaks,
rechthoekig. Houd’oe hòks,
houd je goed.
|
|
Holen
|
een
knecht of meid ‘installeren’. De knechten en meiden uit de buurt
verzamelen zich ’s avonds in het huis van hem of haar die in een
nieuwe dienst gekomen is (meestal rond 24 februari, Sint Mathijs); men
leidt ze het huis rond om hen de voorwerpen, die bij hun werk nodig
zijn, te tonen; men brengt
de knecht naar de paardenstal en hakselkist, men wijst de meid waar het
melkgereedschap en de bezem enz. staat. Vervolgens wordt er gedanst en
de nieuwe knecht en meid schenken jenever.
|
|
Hollen
|
’t
is bij hum hollen of stilstoon,
dan weer werkt hij heel hard, dan weer doet hij niets.
|
|
Hom
|
zijdelings
verplaatsen van een paard.
|
|
Hommig
|
hooghartig.
|
|
Hompen
|
kreupel
lopen.
|
|
Hónd
|
hond.
m.v. heúnd. verkl. hùndje.
|
|
Hóndsbloojer
|
omloop
(soort ontsteking aan een vinger).
|
|
Hóndsgezeik
|
heel
vaak, in de uitdrukking: ieder hóndsgezeik.
|
|
Hongerfluit
|
op
de hongerfluit speulen,
iemand die klaagt van de honger.
|
|
Hònning
|
honing.
|
|
Hónskoi
|
1)
hondenkooi; 2) cylinderhoed. Spottenderwijs vraagt men aan iemand, die
bij een plechtige gelegenheid zo’n ‘hooge
zéije’ draagt: Mag vandaag
d’n hónd loslóópen?
|
|
Hóóg
|
hoog.
Hij wònt op ’t hóóg, hij
woont op een hooggelegen stuk land. zie ook hòg.
|
|
Hóógkar
|
hoge
kar.
|
|
Hóógkóór
|
priesterkoor.
|
|
Hóóglievrouw
|
Maria
ten hemel opneming (15 augustus). zie ook Lievrouw.
|
|
Hook
|
haak.
mv. heuk. verkl. hökske.
|
|
Hookgat
|
opening
naar de balken, van buitenaf te bereiken.
|
|
Hookstaak
|
ijzeren
pin, waar de koeien mee getuierd staan.
|
|
Hoolijs
|
zwak
ijs, waar water onder zit.
|
|
Hóóp
|
hoop.
mv. heúp. verkl. hùpke.
|
|
Hoor
|
haar.
mv. hoor, (op je hoofd),
haren. verkl. hörke.
|
|
Hoord
|
stok.
|
|
Hoordresser
|
kapper.
|
|
Hoorènder
|
precies
hetzelfde. die twéé lijken hoorènder
op mekaar, die twee personen lijken precies op elkaar.
|
|
Hoorz
|
horzel.
|
|
Hoorzen
|
stormgeluid.
|
|
Hoos
|
kous.
mv. hoos of hozen.
|
|
Hoosbender
|
kousophouder.
|
|
Horènkelen
|
tijdens
het lopen met de enkels tegen elkaar slaan.
|
|
Hörken
|
uithoren,
ergens naar vragen. zie ook uithörken.
|
|
Horre
|
hoorn.
mv. horres, hoorn van een
koe.
|
|
Horst
|
1)
hoogte in het land, d’n bèrrenboer
wònt op d’n Heihorst. vgl. ook Maashorst,
Venhorst; 2) schoorsteen, in
het vastenavondliedje: In diy
hoog horsten, Daor hangen diy laang wóórsten.
|
|
Hort
|
1)
een poos, korte tijd. verkl. hörtje.
zie ook stoot; 2) staken,
latten, voor kippenslaapplaats, zie ook veeke.
de hort op, naar bed.
|
|
Hosbalken
|
hanebalken.
|
|
Hòst
|
bijna.
dè kóóst hòst niks, dat
kost bijna niets.
|
|
Hot
|
rechts.
|
|
Hottekant
|
rechterkant.
|
|
Hotten
|
schiften
van melk.
|
|
Hottie
|
bit
voor het paard, voor een enkele teugel. zie ook stang
en trens.
|
|
Hottum
|
naar
rechts.
|
|
Hou
hou
|
ho
ho.
|
|
Houdoe
|
tot
ziens.
|
|
Hous
|
huis,
en thous, thuis. (Uden)
Algemeen: in Uden wordt de 'ui', (huis, muis, enz.) vaak als 'ou'
uitgesproken.
|
|
Hout
|
hout.
mv. houter, struikgewas. Het
verkleinwoord höltje is te
vinden in de uitdrukking op z’n
eigen höltje, op eigen gezag.
|
|
Houteren
|
houten,
van hout. Houteren lóód, de
latten, waartussen de vensterglazen staan. Toen het lood, waarin vroeger
de ruiten gevat waren, door hout werd vervangen, behield men daarvoor de
naam lóód, maar nu met
bijvoeging van houteren. Houteren
beevert, ter bedevaart gaan zonder gebiecht te hebben.
|
|
Houtkers
|
wilde
kers.
|
|
Houtvennen
|
bosgebied,
dat in het najaar overstroomt.
|
|
Hóuwen
|
1)
(houw, hieuw, gehóuwen),
houden; 2) (houw, houwde, gehóuwen),
hakken, kappen, van bomen.
|
|
Houwes
|
Is
’t vèur houwes of speule we vèur sles?,
spelen we voor echt of niet?
|
|
Hóuwmóuw
|
dwarrelwind,
wervelstorm.
|
|
Hóuwpost
|
blok
hout om kachelhout op te hakken.
|
|
How
|
1)
ho, stop, van een paard. zie ook huui;
2) hoe.
|
|
Hù-ù
|
bevestiging,
wordt soms in plaats van ja
gezegd.
|
|
Hubburd
|
verticale
plank, voor en achter op een kar.
|
|
Huif
|
stoffen
overspanning voor de lange kar.
|
|
Huiken
|
op
de hurken zitten. zie ook hulken.
|
|
Huis
|
huis.
mv. huis. verkl. hùiske.
|
|
Huisgezin
|
voorloper
van het Brabants Dagblad.
|
|
Huishaauwe
|
huishouden,
gezin.
|
|
Huiske
|
w.c.
|
|
Hujen
|
hoeden
(van vee).
|
|
Hulken
|
hurken,
op de hurken gaan zitten.
|
|
Hullie
|
zij,
hun. mv.
|
|
Huls
|
peul.
|
|
Hult
|
laagte
in het land (van hol). In de uitdrukking: over
hult en bult, over ongebaande weg. vgl. holderdebolder.
|
|
Hum
|
hem.
|
|
Hupsel
|
twee
handen vol, twee haffels.
|
|
Hurk
|
scherpe
hoek.
|
|
Hurre
|
haar.
|
|
Hutselen
|
mengen.
ook husselen.
|
|
Huufke
|
1)
eerste korst van het brood; 2) kleine boerenhoeve.
|
|
Huufkens
|
buurtschap
tussen Zeeland en Reek.
|
|
Huui
|
ho,
stop.
|
|
Huukes
|
hoeken.
|
|
Huukske
|
hoekje.
|
|
Huutvlès
|
hoofdkaas,
zult.
|
|
Huuvender
|
pachtboer.
|
|