S.
|
|
|
|
|
|
Sacrement
|
sacrament.
|
|
Sacrementsdag
|
2e
donderdag na Pinksteren. Herdenkingsdag van de instelling van de
eucharistie, dag waarop de sacrementspersessie
gehouden werd.
|
|
Sacrements-persessie
|
door
de Kruisheren werd deze processie gehouden op de eerste zondag na 3 mei
(feest van de Kruisvinding).
|
|
Saldoot
|
soldaat.
mv. saldoten.
|
|
Sallemander
|
salamander.
we gòn in de Kleuter
sallemanders vangen, we gaan in de Kleuter salamanders vangen.
|
|
Saomkes
|
samen.
|
|
Sars
|
aan
elkaar genaaide juten zakken.
|
|
Saus
|
jus.
|
|
Sauwelen
|
kletsen,
onzin praten.
|
|
Schaaf
|
grendel.
Algemeen: in Uden wordt de ‘sch-’
aan het begin van een woord, als ‘sk-’
uitgesproken. Vruuger
skupten ze in Uje mekaar mè de klompen nog wel ’s tigge de skeenen en
dè waar netuurlijk gróóte skaand. Mar tiggeworrig gaon ze mè skôn
skoén naor skool. En sommige rijke keieskijters gaon zellufs schiën op
de Skans.
De
onderstaande woorden met sch- worden in Uden en Volkel dus met sk-
uitgesproken.
|
|
Scháánd
|
schande.
’t is gróóte scháánd.
zie ook schamt.
|
|
Schaarsen
|
bijeen
doen, verzamelen.
|
|
Schabber
de bonk
|
er
opuit gaan om iets van zijn gading te treffen, zonder er echt naar te
zoeken.
|
|
Schaei
|
1)
schede (van een zakmes); 2) dwarshout (van een kar).
|
|
Schakel
|
soort
ring, die een koe om de poot kreeg als zij getuierd werd.
|
|
Schamppóóst
|
schuin
houten gedeelte onder aan een deurstijl.
|
|
Schamt
|
schande.
zie ook schèmt.
|
|
Schandòllig
|
schandalig.
|
|
Schandool
|
schandaal.
|
|
Schans
|
rijsbos,
takkenbos.
|
|
Schaoi
|
1)
schade; 2) schaduw.
|
|
Schaol
|
peul,
eierdop.
|
|
Schaolie
|
lei,
als dakbedekking.
|
|
Schaopenwáássers
|
inwoners
van Odiliapeel
|
|
Schaort
|
gat.
mv. schaorden, uitgebroken
stuk, inkerving in een mes, opening in een heg.
|
|
Schaots
|
schaats.
|
|
Schaotsen
|
schaatsen.
op Iese gat kunde goed schaotsen,
de plas bij de Heische Tip is goed geschikt om op te schaatsen.
|
|
Schars
|
1)
scheermes; 2) schaars.
|
|
Schaviérlijk
|
ondeugend.
|
|
Schaviérlijkheid
|
baldadigheid,
straatschenderij.
|
|
Scheef
|
gebroken
vlasstengel, zoals bij het braken
en zwingen afvalt.
|
|
Scheel
|
deksel
(van een pot); óógscheel,
ooglid.
|
|
Schéér
|
1)
schaar.
zie ook schiér;
2)
spant.
|
|
Schèèrf
|
scherf.
|
|
Schèèrp
|
scherp.
|
|
Scheet
|
wind.
’t is gènne scheet werd,
het is niet de moeite waard.
|
|
Schéi
|
1)
scheiding in het haar; 2) verbinding tussen wagen en burrie, voorste
plank van een kar.
|
|
Schéien
|
scheiden.
|
|
Schèinen
|
ook
schèngen, schèènen,
schenden.
|
|
Schéistéén
|
een
kei die in de grond op de grens tussen twee akkers ligt.
|
|
Scheiweg
|
grensweg.
|
|
Schèl
|
schil.
|
|
Schèlbôjem
|
aardappelschilmandje.
zie ook schribber.
|
|
Schelft
|
hooizolder
|
|
Schèllen
|
1)
schillen, de èlper schèllen,
de aardappels schillen; 2) schelden. hij
lit ‘m geduurig uit te schèllen, hij scheldt hem steeds uit.
|
|
Schèlmes
|
schilmes.
|
|
Schèmt
|
schaamte.
|
|
Schengen
|
schenden.
|
|
Schènk
|
bot,
been. verkl. schènkske.
|
|
Schepel
|
schop.
mv. schepel, grote platte
houten schop om graan mee te scheppen, inhoud ongeveer 10 liter (2 vat);
8 schepel is een leúpes.
|
|
Schepenbank
|
rechtbank.
|
|
Scheper
|
schaapherder.
|
|
Schepersschupke
|
schopje
van een herder.
|
|
Scheresliep
|
scharen-
en messenslijper.
|
|
Schèrke
|
slot
op een venster.
|
|
Schêrlappen
|
oogkleppen
voor een paard.
|
|
Scheurbot
|
scheurbuik.
|
|
Scheut
|
we
zijn al wijd op scheut,
we vorderen al heel goed.
|
|
Scheuterig
|
goedgeefs.
|
|
Schibbelen
|
beven,
trillen.
|
|
Schieferen
|
onscherp
zien.
|
|
Schielijk
|
vlug.
|
|
Schiem
|
flits.
hij zag ‘t in unnen schiem,
hij zag het in een flits.
|
|
Schiemeren
|
licht
worden, schemeren. ’t schiemert,
het is morgenschemering; m’n
ogen schiemeren, het schemert mij voor de ogen. zie ook schimmer.
|
|
Schiér
|
schaar.
|
|
Schierlijk
|
vlug,
plotseling.
|
|
Schiertsen
|
giechelen.
|
|
Schiéten
|
ontkiemen.
de elper schiéten al, de
aardappels ontkiemen al. hij
heggut geschoten, hij heeft het goed getroffen.
|
|
Schietwörm
|
zilvervisje.
|
|
Schif
|
scheef.
dè pölleke stè aolling schif,
dat paaltje staat helemaal scheef.
|
|
Schijt
|
uitroep
van onverschilligheid.
|
|
Schijtbossen
|
graspollen.
|
|
Schijten
|
poepen.
hij kan dóór op de taofel
schijten, hij kan daar alles doen wat hij wil.
|
|
Schijthakken
|
hakken
van de koe.
|
|
Schijthaos
|
een bang meisje.
|
|
Schijtmilt
|
milde
(onkruid).
|
|
Schik
|
plezier,
pret, ze hebben veul schik,
ze maken veel plezier. hij hettur
gènne schik, hij heeft het daar niet naar zijn zin.
|
|
Schikken
|
meevallen.
dè schikt nogal, dat valt
nog wel mee.
|
|
Schilfsel
|
zolder
van schelf- of rijshout, boven de stal of dorsvloer.
|
|
Schillen
|
schelen.
da schilt nie veul, dat
scheelt niet veel.
|
|
Schilling
|
30
cent.
|
|
Schilver
|
bos
hout.
|
|
Schimmel
|
bederf.
|
|
Schimmer
|
schemer.
|
|
Schingen
|
schijnen.
|
|
Schip
|
schip.
mv. scheep.
|
|
Schob
|
bos.
|
|
Schóbben
|
zich
schurken, wrijven.
|
|
Schoefel
|
1)
schoffel; 2) iemand die gratis iets wil krijgen.
|
|
Schoelie
|
minderwaardige
mensen.
|
|
Schoén
|
schoen.
mv. schoén en schuun.
verkl. schoéntje, schuuntje.
|
|
Schoentrekker
|
schoenlepel.
|
|
Schoep
|
platte
schop.
|
|
Schoer
|
onweersbui.
ook wel donder-, regen-, weind- of
záándschoer.
|
|
Schoeren
|
schuren.
|
|
Schòft
|
1)
scheve schouder, schoft van een dier; 2) een kwart van een werkmansdag.
|
|
Schòien
|
schooien,
bedelen, dringend verzoeken.
|
|
Schòier
|
schooier.
|
|
Schòik
|
Schaijk.
|
|
Schokken
|
betalen.
|
|
Schol
|
ijsschots.
scholleke lóópen, van de
ene op de andere ijsschots springen.
|
|
Scholen
|
verstoppertje
spelen.
|
|
Scholk
|
schort,
voorschoot. verkl. schölkske.
|
|
Schölp
|
1)
schelp; 2) bovendeel van een klomp; 3) dop van een noot.
|
|
Schòlt
|
bakkers-,
ovenschotel.
|
|
Schòm
|
onkruid in graan.
|
|
Schòn
|
schoon.
Van personen gezegd betekent het: met mooie kleren aan: wa
bende schòn. En van iemand, die op zondag en werkdag met dezelfde
kleren loopt, zegt men: Alle daag
even schòn, likkus ons lievrouwke in d’n tròn.
|
|
Schoof
|
schoof.
mv. scheuf, vooral van schoon
gemaakt, enkel lang stro.
|
|
School
|
kerkschaal,
weegschaal.
|
|
Schoop
|
schaap.
mv. schoop en scheup.
verkl. schöpke.
|
|
Schop
|
schuurtje,
afdak, waar het landbouwgereedschap opgeborgen wordt.
|
|
Schöplèppel
|
opscheplepel.
|
|
Schöppen
|
scheppen.
|
|
Schöpper
|
melkmonsternemer.
|
|
Schoren
|
het
vee in- of uitschoren,
in een andere wei brengen.
|
|
Schorstéén
|
schoorsteen,
het gedeelte dat boven het dak uitsteekt; dit in tegenstelling tot de schouw.
|
|
Schot
|
1)
schutting,
plank om iets af te maken; 2) 2e kalfskoe.
|
|
Schòttel
|
schotel.
schòttele wáássen, de
afwas doen. kaauw schòttel,
koude schotel.
|
|
Schötteling
|
big
van ± 1 maand oud.
|
|
Schòttelkesfèst
|
na
een huwelijk werden de meisjes uit de buurt uitgenodigd op de
koffietafel.
|
|
Schòttelslèt
|
vaatdoek.
|
|
Schòttelwàtter
|
afwaswater.
|
|
Schout
|
rechter,
voorzitter van de schepenbank.
|
|
Schouw
|
1)
schoorsteen, het gedeelte dat van buitenaf niet zichtbaar is; 2) schuw,
wild; 3) gek, erg, grof: wa hèddet
schouw gemàkt, wat heb je het gek gemaakt; alles
litter even schouw, alles ligt er erg wanordelijk door elkaar; 4)
verlegen: da zèn toch schouw
jong, die kinderen zijn erg verlegen; 5) inspectie van het
waterschap.
|
|
Schouwer
|
schouder.
|
|
Schouwveld
|
wanordelijk
gebied.
|
|
Schòvven
|
voor
een tijdje de arbeid onderbreken, schaften; een keer overslaan.
|
|
Schraap
|
gierigaard.
ook schraperd.
|
|
Schrap
|
streep.
verkl. schrèpke.
|
|
Schrappen
|
land
ondiep ploegen, b.v. met drieschaar.
|
|
Schreek
|
schreeuwend
persoon.
|
|
Schreken
|
schreeuwen.
zie ook schriéken.
|
|
Schrekerd
|
schreeuwerd.
|
|
Schreùwen
|
schreeuwen,
schreien.
|
|
Schribben
|
schillen.
èrpel schribben, aardappels schillen.
|
|
Schribber
|
mandje,
waaruit de aardappels geschild worden. zie ook schrubber.
|
|
Schriéken
|
gillen.
|
|
Schrijven
|
heten.
hoe schrijfde gij?, hoe heet
je? zie ook van.
|
|
Schrijverke
|
geelgors.
|
|
Schrikèèchtig
|
schrikachtig.
wa’n schrikèèchtig pèrd,
wat een schrikachtig paard.
|
|
Schriks
|
schrijlings.
|
|
Schrobbèssum
|
schrobber,
boender.
|
|
Schrobgat
|
afvoer
in de muur voor het schrobwater.
|
|
Schrobscholk
|
werkschort.
zie ook slobscholk.
|
|
Schroepen
|
krassen.
|
|
Schrool
|
schraal.
|
|
Schrubber
|
aardappelmandje.
|
|
Schubhelster
|
om
paard te sturen.
|
|
Schudden
|
inschenken.
schud ‘m nog mar ’s vol,
schenk het glas nog maar eens in.
|
|
Schuifelen
|
1)
met platte steentjes over het water keilen. zie ook titsen;
2) voorzichtig lopen; 3) op de vingers fluiten.
|
|
Schuinewèg
|
schuin.
ook schuins.
|
|
Schulp
|
bovenste
helft van een klomp.
|
|
Schup
|
schop.
|
|
Schuppen
|
schoppen.
|
|
Schurke
|
smal
pad van de weg naar het erf.
|
|
Schut
|
plaats
waar loslopend vee werd vastgehouden. ook schutte.
|
|
Schutbòm
|
slagboom
waarachter loslopend vee werd vastgehouden. ook schutpaal.
|
|
Schutkoi
|
omheinde
plaats, waar verdwaald vee werd ingesloten.
|
|
Schuts
|
stuiter,
grote stenen of ijzeren knikker.
|
|
Schutsbòm
|
schutsboom.
lange paal, waarop de vogel geplaatst wordt, die de schutters (van het
gilde) moeten proberen eraf te schieten.
|
|
Schutteling
|
varken,
iets groter dan big.
|
|
Schutveld
|
plaats
waar de schutkooi stond.
|
|
Schuupen
|
bezoeken,
zoekend rondgaan.
|
|
Schuuperd
|
stiekemerd.
zie ook smierkerd.
|
|
Schuurhèrd
|
ruimte achter de grote schuurdeuren.
|
|
Sebiet
|
nu
meteen.
|
|
Seffes
|
direkt,
dadelijk.
|
|
Segaar
|
sigaar.
|
|
Seins
|
sinds.
ik heb ‘m nie mèr gezien seins
ie naor Canada is geïmmigreerd, ik heb hem niet meer gezien sinds
hij naar Canada is geëmigreerd.
|
|
Seketsel
|
ijzeren
poort.
|
|
Semmedenne
|
zo
meteen.
|
|
Sèp
|
drop
(van zoethout).
|
|
Sèpkètje
|
1)
katjesdrop; 2) vrouw met zwart haar en donkere ogen.
|
|
Sèpwàtter
|
hoestdrank,
gemaakt van in water opgeloste drop.
|
|
Sester
|
zesde
deel, een halve liter.
|
|
Seuj
|
jus
of saus.
|
|
Sevooi
|
savooie.
|
|
Sien
|
Francina.
|
|
Sigret
|
sigaret.
|
|
Sik
|
1)
(gemeente)secretaris; 2) geit.
|
|
Sikkeneurig
|
chagrijnig.
|
|
Simmenarie
|
seminarie.
|
|
Singel
|
brede
riem aan het tuig van een paard.
|
|
Sint
Tunnis
|
St.
Antonis.
|
|
Sintels
|
afval
van kolen.
|
|
Sintelzeef
|
om
as mee te zeven.
|
|
Sinterklòs
|
Sint
Nicolaas.
|
|
Sjachelder
|
handelaar.
|
|
Sjans
|
avontuurtje,
flirt.
|
|
Sjansen
|
flirten.
|
|
Sjanskousen
|
gekleurde
kousen.
|
|
Sjaok
|
Jacobus.
|
|
Sjegrijnig
|
boos,
chagrijnig. wa kèkt ie toch wèr
sjegrijnig, wat kijkt hij toch weer boos.
|
|
Sjèk
|
shag.
|
|
Sjet
|
halfruw
wollen garen.
|
|
Sjimmes
|
jeetje.
|
|
Sjuffeur
|
chauffeur.
|
|
Sjuust
|
juist.
|
|
Slabben
|
1)
knoeien; 2) oplikken.
|
|
Slachten
|
ook
beslachten, gelijken.
|
|
Slachter
|
slager.
|
|
Slachtmònd
|
november
|
|
Sladderig
|
glibberig.
|
|
Slag
|
1)
ondiepe plaats in een sloot, waardoor men bij lage waterstand droogvoets
kan lopen. 2) ingang tot het weiland. zie ook hekkeslag.
|
|
Slang
|
slang,
verkl. slèngske.
|
|
Slaog
|
slaag.
zie ook sleeg.
|
|
Slaoi
|
sla.
de slaoi ziet vol riepsen, de
sla zit vol met rupsen.
|
|
Slèècht
|
slecht.
|
|
Sleeg
|
slaag.
wa kriggie toch veul sleeg,
wat kreeg hij toch veel slaag. de
zoon van d’n bovenmèster kreeg ’t mèste sleeg, de zoon van de
hoofdonderwijzer kreeg het meeste slaag.
|
|
Sléén
|
sleedoorn.
|
|
Sleger
|
plankje,
waarmee bij het beugelspel de ballen geworpen worden.
|
|
Sleipen
|
slepen.
(sleip, slèpt, gesleipt).
|
|
Slèk
|
slak.
|
|
Slèkkenhuis
|
slakkenhuis.
|
|
Slenk
|
het
lage deel langs een breukrand.
|
|
Sles
|
slechts,
zonder reden, zonder aanleiding: ik
heb ’t sles gedaon, ik heb het gedaan, ofschoon ik er geen reden
toe had; we speulen vèur sles,
we spelen zonder gewin of verlies.
|
|
Sleùtel
|
sleutel.
zie ook sluttel.
|
|
Sleùws
|
gevoelig.
unnen sleùwsen taand, een
gevoelige tand.
|
|
Slibberen
|
glijden
over het ijs.
|
|
Slichten
|
slechten,
met de grond gelijk maken; sporen
slichten, de karresporen in de weg dichtmaken. ook sliechten.
|
|
Slief
Vrouwke
|
Onze
Lieve Vrouw.
|
|
Slién
|
kleine
paarse pruimen, zie ook króós.
|
|
Sliép
|
karrevet
wat gebruikt is.
|
|
Slieps
|
stropdas.
|
|
Sliepuit
|
uitroep
bij het uitlachen, terwijl men de wijsvingers over elkaar strijkt.
|
|
Sliet
|
rechte
wilgen- of elzentak van een paar meter lang.
|
|
Slieven
Heerke
|
Onze
Lieve Heer.
|
|
Slijklap
|
spatlap.
|
|
Slim
|
1)
scheef, ze hèt unne slimmen heup,
zij heeft een scheve heup; 2) erg, dès
nie zo slim, dat is niet zo erg.
|
|
Slinger
|
bekende
Ujese pipperkoek.
|
|
Slingerlèèste
|
spel
waarbij men in een lange rij rondloopt.
|
|
Slingerpad
|
fraai
fietspad in de bossen tussen Uden en Zeeland, door de Belgen, die vanaf
1914 op Vluchtoord woonden, aangelegd. Restanten van een wielerbaan zijn
nu ook nog enigszins langs dit pad te bespeuren.
|
|
Slinteren
|
vlechten.
|
|
Slip
|
schoot,
voorschoot. kom mar kiendje, kom
mar op munne slip zitten. schort, als draagdoek gebruikt: unnen
slip èrpel.
|
|
Slipover
|
spencer.
|
|
Slob
|
1)
modder; 2) schort.
|
|
Slobberen
|
luidruchtig
drinken, van b.v. varkens.
|
|
Slobbroek
|
Slabroek.
moerassig gebied.
|
|
Slobscholk
|
werkschort,
vaak van jute.
|
|
Sloefen
|
sloffen.
|
|
Sloepen
|
de
voeten niet opheffen onder het lopen.
|
|
Sloerpen
|
slurpen.
|
|
Slöier
|
sluier;
sjerp.
|
|
Sloof
|
voorschoot,
sloop. verkl. sleufke.
|
|
Sloon
|
slaan.
ook slòn, (slaòi,
slù, sloeg, geslaogen, geslòn).
|
|
Sloop
|
slaap.
|
|
Slóót
|
sloot.
|
|
Slopen
|
slapen.
(sloop, slùpt, sliép, geslopen).
|
|
Slopestijd
|
middagdutje,
zo ongeveer tussen een en drie uur.
|
|
Slopsokken
|
sloffen
over de schoen gedragen.
|
|
Slörpen
|
slurpen.
|
|
Slot
|
1)
slot. verkl. slötje; 2) ui,
sjalot. mv. slotten.
|
|
Slotpad
|
weg
in de richting van de kapel of abdij. verkl. slotpèdje.
|
|
Sluitspel
|
veiligheidsspeld.
gif ‘s efkes ‘n sluitspel,
want m’n boks zakt af, geef eens eventjes een veiligheidsspeld,
want mijn broek zakt af.
|
|
Slunger
|
slinger.
de slunger van de klok is d’r
afgevallen, de slinger van de klok is eraf gevallen.
|
|
Slurfen
|
met
de klomp een streep door het zand trekken.
|
|
Slusion
|
solutie,
bandenlijm.
|
|
Sluttel
|
sleutel.
|
|
Smaol
|
smal.
dè’s ’n smaol pèdje,
dat is een smal paadje.
|
|
Smeejen
|
smeden.
|
|
Smees
|
smederij.
wa wier d’r wir geslagen in de
smees, wat werd er weer flink gehamerd in de smederij.
|
|
Smekken
|
smakken.
zitter ’s nie zò te smekken,
zit er eens niet zo te smakken.
|
|
Smelen
|
schimpen,
smalen.
|
|
Smèrdèl
|
1)
smeerpoets; 2) poel bij Nabbegat.
|
|
Smeren
|
ervandoor
gaan, weggaan. nou smeert ie ‘m
gaauw, nu knijpt hij er vlug tussenuit.
|
|
Smèrlap
|
smeerlap.
ook smirlap.
|
|
Smèrrig
|
smerig,
vies.
|
|
Smert
|
smart.
|
|
Smetkoort
|
een
met roet bestreken koord, waarmee men op bomen, die tot planken gezaagd
moeten worden, rechte lijnen trekt.
|
|
‘s
Middegs
|
‘s
middags, na de middag
|
|
Smierken
|
rondneuzen,
zich stiekem gedragen.
|
|
Smierkerd
|
stiekemerd.
|
|
Smiespelen
|
fluisteren.
in gezelschap gôdde nie zitte
smiespelen, in gezelschap mag je niet fluisteren.
|
|
Smit
|
smid.
mv. smeei.
|
|
Smoezelen
|
1)
vuil, morsig maken; 2) eten (vooral vette spijzen). Smoezelpanneke,
pan met stukken gebraden vlees of spek.
|
|
Smous
|
1)
hondenras; 2) inwoner van Zeeland.
|
|
Snaauwen
|
snauwen.
|
|
Snelbijnder
|
snelbinder.
|
|
Sneui
|
1)
schrander, snugger; 2) jammer.
|
|
Sneùw
|
sneeuw.
|
|
Snevel
|
jenever.
|
|
Snevelbokken
|
inwoners
van Loosbroek.
|
|
Snijbòn
|
snijboon.
mv. snijbònnen.
|
|
Snijen
|
snijden.
(snij, sneej, gesnejen).
|
|
Snijer
|
kleermaker.
|
|
Snijgetuig
|
snijgereedschap.
|
|
Snijsel
|
kort
gesneden stro.
|
|
Snóek
|
snoek.
mv. snuuk. verkl. snuukske.
|
|
Snoep
|
snoep.
verkl. snuupke.
|
|
Snoffen
|
snikken,
snuiven.
|
|
Snollen
|
snoepen,
het beste ergens uit eten.
|
|
Snörken
|
snurken.
|
|
Snotneus
|
klein
kind. ook snotpin.
|
|
Snuffelkes
|
anjers.
|
|
Snuffen
|
een
snuifje nemen.
|
|
Snuupkestrùmmelke
|
snoepjestrommel.
|
|
Snuut
|
snuit,
gezicht. verkl. snuutje.
|
|
Soebelen
|
sabbelen.
|
|
Soek
|
hond.
‘t is unne goeien soek, het
is een braaf hondje.
|
|
Soeliën
|
1)
in het klein uitverkopen; 2) onvoordelige, nutteloze arbeid verrichten.
|
|
Soézelen
|
dommelen.
|
|
Soft
|
zacht.
softe sloffen, zachte
sloffen. zie ook zôft.
|
|
Sommendenne
|
dadelijk
of straks.
|
|
Sommeteien
|
soms.
ook somwelle.
|
|
Sop
|
drank
voor de koeien of varkens (lauw water met kaf, koren, groen, raapkoek,
aardappels enz.).
|
|
Sopkettel
|
ook
soppot, ketel waar het voer
voor de varkens in gekookt werd, en ’s maandags de was.
|
|
Soppen
|
1)
het vee sop geven; 2) indopen. hij
sopt ’n speeklasiemènneke in zunne koffie, hij doopt een
speculaasje in de koffie.
|
|
Sopscholk
|
voorschoot.
|
|
Sort
|
soort.
mv. sorten.
|
|
Spaar
|
spar.
|
|
Spalk
|
haagappel,
rozebottel.
|
|
Span
|
ongeveer
20 cm.
|
|
Spanjerd
|
Spanjaard.
|
|
Spannen
|
1)
spannen; 2) het aanwezig zijn van grote drukte, haast of levendigheid. ’t
spènt ‘r, er is een grote drukte. zie ook naauwen.
|
|
Spaojen
|
spitten.
hij is d’n hof aon ’t
umspaojen, hij is de tuin aan het omspitten.
|
|
Spaon
|
gesneden
dunne plakjes hout, die hield men even in het vuur van de kachel en stak
daarmee de lamp of de pijp aan. zie ook spoon
en stèkske.
|
|
Speek
|
spaak.
mv. speken.
|
|
Speeklasie
|
ook
speeklasiemènneke,
speculaas.
|
|
Spekgavel
|
lange,
gaffelvormig stok om spek of worst in de schouw te hangen of er uit te
halen.
|
|
Spekhoutje
|
waar
het spek aanhing in de schouw.
|
|
Spèl
|
dunne
mest.
|
|
Spèllen
|
aan
diarree lijden. zie ook dunne.
|
|
Spelreet
|
mager
meisje.
|
|
Speulen
|
1)
spelen. (speul, speùlde, gespeùld);
2) loten voor de dienstplicht. wa
spent ‘t ‘r toch? bè, de jonges moeten speulen, wat is er toch
een drukte? wel, de jongens moeten loten.
|
|
Speuren
|
het
spoor volgen.
|
|
Spiegelen
|
pronken.
zit ‘r nie te spiegelen, je
moet niet gaan zitten pronken met iets wat een ander niet heeft.
|
|
Spier
|
spriet.
mv. spieren, pijltje, halm: grasspier,
grasspriet; stròispier,
strohalm; haorspier, haartje.
|
|
Spierk
|
perzik.
mv. spierken.
|
|
Spiertsen
|
spuwen.
zie ook spoúwen.
|
|
Spierzak
|
knapzak,
linnen etenszak, aan beide einden gesloten, in het midden open.
|
|
Spijnt
|
ook
spingt, spinthout, het
buitenste, weke hout van een boom.
|
|
Spijntje
|
spinde.
ook spingtje, kleine
voorraadkast.
|
|
Spik
|
bruggetje,
knuppelweg.
|
|
Spikkellillie
|
soort
lelie.
|
|
Spinhuis
|
gevangenis.
hij zit in ‘t spinhuis, hij
zit in Den Bosch in de gevangenis.
|
|
Spinnejager
|
ragebol.
zie ook spinnekop.
|
|
Spinnekop
|
1)
ragebol; 2) ijzeren raam, in de vorm van een halve cirkel.
|
|
Spinning
|
namiddag-
of avondpartij voor meisjes. Wordt in het voorjaar, na de schoonmaak,
gegeven. Het spinnen zelf raakte op de achtergrond. zie ook nober.
|
|
Spintje
|
opbergplaats
voor kleren.
|
|
Spits
|
mager.
dè kiendje hè mar ’n spits
gezicht, dat kind ziet er mager uit.
|
|
Spitse
|
1)
torenspits, hij li aachter de
spitse, hij ligt op het kerkhof; 2) langwerpige driehoekige akker.
|
|
Spiy
|
spie,
wig, stuk taart.
|
|
Splijnter
|
splinter.
d’r zit unne splijnter in
munnen duim, ik heb een splinter in mijn duim.
|
|
Spóchten
|
zwetsen,
snoeven.
|
|
Spoi
|
schop
om turf te steken.
|
|
Spollen
|
rennen,
omwoelen. de koei hebben deur
d’n hèllen hof gespold, de koeien hebben met hun geren de hele
tuin omgewoeld.
|
|
Spònjerd
|
Spanjaard.
|
|
Spòns
|
spaans.
spònse kersen, een
kersensoort.
|
|
Spoon
|
spaan.
mv. sponen. verkl. spöntje.
|
|
Spoor
|
trein.
|
|
Sporen
|
(spoor,
spoorde, gespoord), sparen. ze
hè al goed gespoord vèur d’ren uitzet, ze heeft al veel
(linnengoed enz.) bijeengespaard voor haar toekomstige huishouden.
|
|
Spörrie
|
spurrie,
een muurachtig gewas, gebruikt als veevoer.
|
|
Spörrieën
|
tekeer
gaan. (spörriede, gespörried).
’t hèt ‘r gespörried,
het (onweer) is nogal tekeer gegaan.
|
|
Spoúw
|
speeksel.
|
|
Spouwbèkse
|
kwispedoortje.
|
|
Spoúwen
|
spuwen.
|
|
Spreut
|
sport
(van een stoel of ladder).
|
|
Springen
|
(spring,
spronk, gesprongen), springen.
|
|
Sprokkelmònd
|
februari
|
|
Spreùw
|
spreeuw.
mv. spreùwen. makt
’s gróót leven, d’r zitten veul spreùwen in d’n kersenbòm,
maak eens veel lawaai om de spreeuwen uit de kersenboom te verjagen.
|
|
Sprikt
|
dè
sprikt, dat is
vanzelfsprekend.
|
|
Spuithuiske
|
berging
voor de brandspuit en blusmaterialen.
|
|
Spulgoed
|
speelgoed.
|
|
Spullig
|
tochtig,
van een koe.
|
|
Spulplàts
|
speelplaats.
ze dinne moi speulen op de spulplàts,
er werd mooi gespeeld op de speelplaats.
|
|
Spuls
|
speels.
|
|
Spuulen
|
spoelen.
|
|
Staar
|
1)
ster. mv. starren; 2) star.
|
|
Stad
|
stad.
mv. steei. verkl. stetje,
steeike.
|
|
Stadrijt
|
grond
langs een waterloop. ook stadrijk.
|
|
Stads
|
deftig.
|
|
Stads
proten
|
deftig
praten.
|
|
Staken
|
koeien
vast zetten.
|
|
Stal
|
stal.
verkl. stèlleke.
|
|
Stalkars
|
dwaallichtje.
De stalkarsen zijn de zielen
van ongedoopt gestorven kinderen. Het zijn waarschijnlijk dezelfde
verschijnselen als de gloejige
mennekes, die in de Peel rondzwerven en de zielen zijn van de
burgemeesters, die wederrechtelijk de grenzen verlegd hebben.
|
|
Stalriép
|
palen,
waartussen de koeien op stal staan.
|
|
Stamhouwer
|
stamhouder.
|
|
Stammelen
|
stamelen.
|
|
Stamp
|
stamppot.
|
|
Standard
|
standaard.
|
|
Standerd
|
voetstuk
van een molen.
|
|
Standbèld
|
standbeeld.
|
|
Stang
|
bit
dat achter de kaken van het paard zit.
|
|
Staol
|
monster,
staal.
|
|
Staolen
|
op
elkaar lijken. Die jonges staolen
goed, die jongens lijken goed op elkaar. Da
staolt nerges op, dat lijkt nergens op.
|
|
Staolpeert
|
paarden,
die op elkaar lijken, die bij elkaar horen.
|
|
Staon
|
(staoi,
sti, stöt, stonnen, gestaon) staan.
|
|
Start
|
1)
staart. verkl. stèrtje; 2)
nagebeden van het rozenkransgebed.
|
|
Startbutje
|
stuitbeentje.
|
|
Startmèrten
|
treuzelen.
|
|
Startpènneke
|
steelpan.
|
|
Stèchelen
|
bekvechten.
|
|
Steeg
|
onwillig
(van paarden), koppig, eigenzinnig.
|
|
Steekt
|
pijn
in de zijde.
|
|
Stèèl
|
steil,
rechtop.
|
|
Stéén
|
steen.
mv. stéén. Als gewicht
(voor vlas) is de stéén 4
kg.
|
|
Stèèrk
|
sterk.
dè’s unnen stèèrken mins,
dat is een sterke man.
|
|
Steiperke
|
randje
langs de muur.
|
|
Steketsel
|
hekwerk.
|
|
Stekkerhoek
|
bewaarplaats
voor stookmateriaal
|
|
Stèkske
|
houten
spaan.
|
|
Stèkskesbak
|
zwavelstokkenbakje,
gevuld met stèkskes, om de
pijp of de lamp mee aan te steken. zie ook zwevelke.
|
|
Stellingploeg
|
andere
naam voor karploeg.
|
|
Stènoven
|
steenfabriek.
haolt ’s wa stéén aon de stènoven
in De Reek, haal eens wat bakstenen bij de steenfabriek in Reek.
|
|
Steuk
|
vrouw
die opruit.
|
|
Steuken
|
opruien,
onrust stoken.
|
|
Steuren
|
storen.
|
|
Steuter
|
stoter,
stuiter.
|
|
Stiebeugels
|
stijgbeugels.
|
|
Stiefel
|
laars.
|
|
Stiefelen
|
lopen.
|
|
Stiek
|
1)
snelbinder; 2) kousenband.
|
|
Stien
|
Christina.
|
|
Stiéven
|
1)
(stiéf, stòf, gestòvven)
stuiven, stof maken; 2) ( stiefde,
gestiefd) snel ergens naar toe gaan.
|
|
Stigje
|
steegje.
|
|
Stik
|
1)
zo meteen, aanstonds: ik zal stik
kommen; 2) heel: ‘k heb
stik wa bònne gepòt, ik heb heel wat bonen gepoot; 3) ontzettend,
in uitdrukkingen als stikblijnt,
stekeblind, stikdòf, heel
erg doof.
|
|
Stinkòllie
|
petroleum.
|
|
Stippent
|
Stiphout.
|
|
Stivvig
|
stevig.
ze vatte mekaar stivvig váást,
ze pakken elkaar stevig vast.
|
|
St.
Jansklokken
|
het
latere Bisdomblad. Hierin publiceerde de Udense kruisheer Herman
Linnebank (1876-1927) diverse artikelen, o.a. over oude volksgebruiken
en ook enkele verhalen in het Udense dialect.
|
|
Stoef
|
weiland
met boomstronken.
|
|
Stoél
|
stoel.
mv. stuul. verkl. stuuleke.
|
|
Stöffer
|
ragebol.
|
|
Stofneùzik
|
stofdoek.
|
|
Stofvèèrken
|
handveger.
|
|
Stok
|
stok.
verkl. stökske.
|
|
Stoken
|
stoken,
iets aonstoken en iets opstoken.
|
|
Stoksel
|
kachelvoorraad.
|
|
Stòl
|
stola.
|
|
Stomboot
|
stoomboot.
|
|
Stòndebens
|
staande
iets drinken.
|
|
Stook
|
brandstof.
hèdde nog zat stook?, heb je
nog genoeg brandstof voor de kachel?
|
|
Stookhoek
|
hoek
bij het vuur om stoksel te
bewaren. zie ook stekkerhoek.
|
|
Stookhok
|
ruimte
in de boerderij waar de sopkettel
staat.
|
|
Stool
|
stola.
|
|
Stoomfiets
|
motor.
|
|
Stoon
|
staan.
(staoi, stöt, stónt, stónden,
gestaòn).
|
|
Stóóp
|
grote
kruik.
|
|
Stóót
|
1)
stoot; 2) poos. verkl. stötje.
|
|
Stötje
|
tijdje.
|
|
Stôtkant
|
bandje
aan de binnenkant van een zoom.
|
|
Stouwen
|
stuwen,
drijven: de biste stouwen, de
koeien opdrijven.
|
|
Strak
|
straks,
op een enigszins verwijderd tijdstip in het verleden of in de toekomst.
ook strakke.
|
|
Strant
|
brutaal.
|
|
Streek
|
dwars
liggen: wa hèdde toch streek.
|
|
Streen
|
streng
(garen).
|
|
Stréép
|
streep.
mv. stréép. verkl. striepke.
|
|
Streng
|
touw
voor ploeg of eg.
|
|
Strepen
|
veldweg.
|
|
Streumen
|
stromen.
(strùmt, strùmde, gestròmd).
|
|
Streung
|
aardappelloof.
ze zèn de streung aon’t
verstooken, ze zijn het aardappelloof aan het verbranden.
|
|
Streúpen
|
1)
stropen, afstropen; 2) onbevoegd jagen of vissen, boomvruchten stelen.
|
|
Streut
|
strot.
|
|
Striem
|
streep
of strook.
|
|
Striép
|
streep.
mv. striép. verkl. striepke.
|
|
Strijen
|
1)
strijden; 2) redetwisten. die
liggen geduurig te strijen, die zijn steeds aan het bekvechten.
|
|
Strijker
|
stiekemerd.
’n strijkerige hen, een kip
die de pip heeft (snotziekte).
|
|
Strik
|
stropdas.
|
|
Strikkel
|
1)
plankje om de zeis te wetten; 2) speen van een melkbeest.
|
|
Strikkepoffer
|
poffer
met strikken.
|
|
Strisselen
|
fluisteren.
|
|
Stroemelen
|
onvast
gaan, wankelen.
|
|
Stròi
|
stro.
|
|
Stròibloem
|
strobloem.
|
|
Stroiezel
|
bak
om stro in te snijden.
|
|
Stroisel
|
strooisel.
stroisel krabben, dennennaalden verzamelen. zie ook strouwsel.
|
|
Stroizak
|
strozak.
gebruikt als matras.
|
|
Stronten
|
1)
de darmen schoonmaken; 2) bemesten.
|
|
Stronthommel
|
kever.
|
|
Strool
|
straal.
|
|
Stroot
|
straat.
verkl. strötje. In het
algemeen wordt met de stroot
de hoofdstraat in het dorp bedoeld, of het centrum. Wònde
gij aachteraf of in de stroot? Woon je buiten het dorp of in het
centrum?
|
|
Strootlamp
|
straatlantaarn.
|
|
Strootweg
|
straatweg.
|
|
Stroppen
|
een
soort uierontsteking.
|
|
Strôtse
|
mensen
uit het dorp.
|
|
Stroúwen
|
strooien:
d’n hèrd stroúwen, de
vloer bestrooien (versieren) met wit zand; de
koei stroúwen, stro of ander strooisel onder de koeien gooien.
|
|
Stroúwer
|
strooier.
|
|
Stroúwsel
|
strooisel,
voor onder het vee, bestaande uit stro of heide.
|
|
Struif
|
pannenkoek.
|
|
Stuf
|
gum.
|
|
Stuik
|
vier
of zes garven bij elkaar.
|
|
Stuiken
|
met
de armen rechtuit stoten; de wès
stuiken, het wasgoed polsen, uit de kuip optrekken en daarna weer
onder water duwen.
|
|
Stuiten
|
tevredenheid
betuigen: ge hèt netjes opgepáást,
ik moet stuiten, je hebt jezelf keurig gedragen, ik ben heel
tevreden. De mèster stuitte óvver
mèn rapport, de onderwijzer was heel tevreden over mijn rapport.
|
|
Stùlp
|
1)
glazen stolp; 2) eenvoudige woning.
|
|
Stùlpen
|
met
de opening naar beneden plaatsen.
|
|
Stùlperen
|
struikelen.
|
|
Sturen
|
1)
zenden; 2) met de stuur
spelen, schommelen.
|
|
Stùrm
|
storm.
|
|
Stùrmramp
|
stormramp.
in 25 waar d’r unne gruwelijken
stùrmramp in Zelland en Langenbòm, in 1925 was er een vreselijke
stormramp in Zeeland en Langenboom. Tijdens een windhoos op 10 augustus
1925, in Zeeland en Langenboom, werd er heel veel vernield. Een
omgewaaide ijzeren lichtmast op het Oventje herinnert daar nog steeds
aan.
|
|
Stuukhùlleke
|
knikkerkuiltje.
|
|
Stuur
|
schommel.
|
|
Stuwicht
|
bank
van ijzeroer.
|
|
Suikerij
|
surrogaatkoffie,
ook wel buisman genoemd, gemaakt van de geroosterde en gemalen wortel
van de cichoreiplant.
|
|
Suikerpeei
|
suikerbiet.
|
|
Suj
|
jus.
zie ook seuj.
|
|
Sukkeler
|
sukkelaar.
|
|
Sunt
|
ook
sunte, Sint (voor
heiligennamen).
|
|
Sunterknellis
|
feestdag
van St. Cornelius, de eerste zondag in mei, in Zeeland.
Ook Sunterknillis.
|
|
Sunterknellisróós
|
pioenroos.
|
|