H.

Haam

halsjuk van een paard. een open haam: een open onderbroek, met linten om dicht te strikken.

Háánd

hand. mv. háánd. verkl, hèndje. Ik wil ‘r m’n háánd nie um verdraejen, het is mij volkomen onverschillig. Ik goi ‘m ’n háánd geven, gaan plassen.

Haarop

naar links.

Haarrekant

linkerkant.

Haauwkeind

kind dat bij andere mensen wordt opgevoed.

Hacht

ketting waarmee het paard voor de kar gespannen wordt

Hàdde

had je. Vgl. haide.

Haffel

handvol. mv. haffelen en haffels. een haffel kersen, een kleine hoeveelheid, een bundel, die men met de hand omvatten kan: bij het vlasbraken wordt het vlas in haffelen genomen. ’n haffel mensen, een verschillend aantal mensen. verkl. hèffelke.

Haffelen

steeds in de handen nemen: die jong haffelen geduurig mi de kat; verhaffelen, door veel in de handen te nemen vuil maken, verfrommelen: ’n verhaffelt klééd; wa ziet 'r dè keind verhaffelt uit, wat zitten zijn kleren slordig.

Haffelkat

poes die veel gepakt wordt.

Hagget

had ‘t.

Hagt

trekketting aan de haam van een paard.

Haide

had je. haide gij geheurd wà’k zèn?, had je gehoord wat ik zei?

Haik

had ik.

Ha’k

had ik. ha’k ’t mar gedaon, had ik het maar gedaan. da ha’k in munne kop hangen, dat meende ik toch echt.

Haksel

kort gesneden stro.

Hakselen

stro kort snijden. zie ook hekselen.

Hallef

half.

Hals

dè’s unnen èèrmen hals, hij is te beklagen.

Halsbeugel

ijzeren beugel om de koe of de geit te tuieren.

Halte

stopplaats voor de trein. Op de Trent had je Halte Zeeland, een stopplaats van het Duits lijntje. Waar nu de Losplaats ligt bij de Dico, lag het station van Uden.

Hammer

hamer. zie ook hèst.

Hân

hadden. we hân getijt um te kòmme, we waren van plan (we hadden het plan) om te komen.

Hândel

Handel. We gaon op beevert naor Hândel, we gaan op bedevaart naar Maria in Handel.

Handknuppel

balk achter het paard waar de hagten aan vast zitten.

Handsekant

linkerkant van een paard.

Handwijzer

wegwijzer.

Hangen

hangen. (hang, hing, hong, gehongen).

Hanghout

hout om het geslacht varken aan te hangen. zie ook hangknuppel.

Hangknuppel

hout om het geslacht varken aan te hangen. zie ook geliérd.

Hanne

Johanna.

Hannes

1) sukkel; 2) fluweelboom; 3) mannelijk konijn; 4) Johannes.

Hannik

ekster.

Hansop

wijd nachthemd.

Hansopboks

broek met achterklep.

Haol

hangijzer, waaraan een ketel hangt boven het vuur. zie ook heug of zaagijzer.

Haolen

halen. (haol, haolde, gehaold).

Haon

haan.

Haonekáám

1) hanekam, 2) varenplanten.

Haonekreij

gerecht dat gemaakt werd nadat een varken was geslacht: gehakt in de pan met hersenen erbij.

Haonenbalk

bovenste balk in de nôld van de boerderij.

Haoneschréi

 hanenstap, in het versje: Sunte Lucéi, Dan lengt d'n téi, Alle daag    ènnen haoneschréi.  Na St. Lucia (14 december) beginnen de dagen te lengen. Het versje dateert dus van voor de Gregoriaanse kalender. (Paus Gregorius XIII hervormde in 1582 de kalender door te besluiten dat na 4 okt. meteen 15 okt. zou volgen.)

Haoren

de zeis met d’n haorhammer scherp maken.

Haorgetouw

haorhammer en haorkruin samen, om de zeis te scherpen

Haorhammer

hamer, waarmee de zeis scherp geslagen wordt op de haorkruin.

Haorkruin

ijzeren pin die in de grond geslagen wordt, met daarop een ijzeren plaat die als aambeeld dient, om de zeis te scherpen.

Haormik

stok met een v-vorm, om de zeis in te hangen, wanneer deze gescherpt wordt.

Haos

haas.

Haost

1) bijna, ’t is haost Sinterklòs, het is bijna Sinterklaas. zie ook hòst; 2) haast, wa hà d’n dokter wir veul haost, wat had de dokter weer veel haast.

Haostig

haastig.

Haot

haat.

Haotelijk

hatelijk.

Haoten

haten.

Hapsel

ook hepsel, haspel.

Hardheurig

doof.

Hàrt

hart, lef.  Hèt ’t hàrt ’s um dè te doén, heb het lef eens om dat te doen.

Hartsteken

hartsteken dóód, morsdood.

Hàs

1) Johannes; 2) hoofd, gezicht.

Haspelen

moeizaam werken.

Hauwkes

peulachtige vrucht.

Hè’k

heb ik.

Hebben

hebben. (heb, hi, hèt, haj, hajjen, gehad).

Hedde

heb je. da hè’k, dat heb ik. hedde ’t gedaon?, heb je het gedaan?

Héél

heel. zie ook hil.

Heenkomen

daor komme wij nie van hin, dat ligt niet in onze aard.

Héér

heer. dè’s unnen hóógen héér, dat is een belangrijk heerschap, mv. hirren of hèrren: dè zèn hóóg hèrren. zie ook hòg.

Hees

kreupelhout.

Heeze

heideveld met moeras.

Heffen

weglopen. hij gè heffen, hij gaat er vandoor.

Hèft

handvat van een mes.

Hegweùw

ongehuwde moeder.

Héi

heide; onontgonnen, woeste grond. Ge moet gèn héi roepe vèurda ge d’r over bent, je moet niet te vroeg juichen.

Heibèssum

bezem, gemaakt van heipollen, die gebruikt werd op de stal.

Heibuunder

borstel, gemaakt van hei om b.v. melkbussen te schuren.

Heikant

het deel van het land van Ravenstein bestaande uit Boekel, Uden en Zeeland.

Heikantsgericht

rechtbank van Boekel, Uden en Zeeland.

Heikneuter

kneu.

Heikrikkels

Mariaheide.

Heiningspool

weipaal.

Hèit

hitte. deur de hèit waar alle ròmme zoer geworren, door de hitte was de melk zuur geworden.

Hèiten

1) (hiet, gehèiten), heten. hoe hèite gij?, hoe heet jij? zie ook hiéten; 2) verwarmen, zich warmen. hij hèit z’n eigen bij de kachel, hij warmt zich bij de kachel.

Heivlaggen

heiplaggen.

Heizicht

korte zeis, om heidestruiken af te maaien.

Hekel

bord met tanden om vlas te zuiveren.

Hèkke

hek. mv. hèkkes.

Hekkelemeulen

kleine dorsmachine.

Hekkenbèssum

grote ruwe tak om de schuur bij te vegen.

Hekkeslag

ingang tot het weiland. zie ook slag, of hekkegat.

Hekselen

kort snijden van stro.

Hekselmachine

werktuig om stro kort te snijden.

 Heksen

 opschieten. ik kan nie heksen, ik kan het niet zo snel.

Hel

levendig, flink: 'n hel dùrske, een flinke meid.

Hèl

hel. himmel, hèl en vagevuur, hemel, hel en vagevuur.

Hèlle

hele.

Hèllemaol

helemaal.

Hèllig

heilig. Hij krijgt d’n hèlligen òllie, hij wordt bediend.

Hèlligendag

feestdag van een heilige, of kerkelijke zondag.

Hèlliske

prentje met een heiligenafbeelding.

Helster

halsriem voor een paard.

Hemmelzood

bladluizen.

 Hemmen

 hebben. we hemmen ’t genog, wij hebben genoeg.

Hemsmouwes

sporthemd.

Hemsrok

borstrok.

Hen

kip. hij’s de henne voejere, hij is de kippen aan het voeren.

Hèn

ook hin, heen. waor issie hèn?, waar is hij naar toe? doe mar hin, ga maar door.

Hèndig

gemakkelijk. dè’s hèndig zat, dat is heel gemakkelijk. dè’s gennen hendige, daar ga je niet gauw mee lachen.

Hennegat

kippenuitgang in de staldeur. zie ook kiepegat.

Hènt

Harrie of Hendrik.

Herberg

café.

Hèrboer

deftige, rijke boer.

Hèrbruur

broer die priester is.

Hèrd

1) haard, stookplaats; 2) het vertrek waarin de stookplaats is, de keuken, het woonvertrek in boerenhuizen; 3) huisvloer, erges veul ovver d’n hèrd kommen, iemand veel bezoeken; 4) koewachter. Ook wel gebruikt in de samenstelling koei- of koehèrd. mv. hèrden.

Hèrdkèrsel

zand wat de kamer uitgeveegd wordt.

Herfsthaon

oude vrijgezel.

Herfsthaonen

opgeschoten jeugd.

Herfstmònd

september

Hèrmenie

harmonieorkest.

Hèrneef

neef die priester is.

Hèrring

haring.

Hèròm

oom die priester is.

Hert

hart. mv. herten.

Hèrzoon

zoon die priester is.

Hès

1) Heesch; 2) hees, schor.

Hèst

hamer.

Heter en fleter

de wirlicht hi d’n bòm tòw heter en fleter geslagen, de bliksem heeft de boom in duizend splinters geslagen.

Heùbeùrt

plank, voor en achter op een wagen. zie ook hubburd.

Heuen

opjutten.

Heufke

hofje, klein tuintje.

Heug

1) feestpartij bij een ondertrouw; 2) haal om ketel boven het vuur aan op te hangen. zie ook zaagijzer.

Heuien

met de koe de bermen langs om te laten grazen.

Heuj

te heuj, omhoog.

Heulen

uithollen.

Heur

haar. Die néi fiets is van heur, die nieuwe fiets is van haar.

Heuren

horen.

Heurs

horzel. leg ‘t nèt mar ovver ‘t pèrd, want d’r zitten veul heurs, hang het vliegennet maar over het paard, want het heeft veel last van horzels. zie ook hoorz.

Heut

hoofd.

Heutenèind

hoofdeinde.

Heuven

tuinieren, in de hof (tuin) werken.

Hevel

restant van deeg gebruikt als zuurdesem voor volgend baksel, zuurdeeg.

Hibbik

hik.

Hiep

kleine bijl, hakmes.

Hieten

heten.

Hijzel

ijzel, rijp. trekt mar ’n par kousen ovver de klompen, want ‘t hijzelt, trek maar een paar kousen over de klompen, want het ijzelt.

Hijzelen

ijzelen.

Hiksik

hagedis. d’n hiksik hè zunnen start verlorre, de hagedis is zijn staart kwijtgeraakt.

Hil

heel.

 Hille

 hele. dè’s al unnen hille kèl, dat is al een flinke knaap.

Hillemaol

helemaal.

Hillen

helen, genezen.

Hilt

bikkel.

Himmel

hemel.

Himmelen

(himmel, himmelt, himmelde, gehimmeld) sterven. Miekemoèt gè himmelen, tante Miek ligt op sterven.

Himmelrijk

nederzetting nabij een langgerekt bosgebied.

Himmels

hemels. hij wit zich gènnen himmelsen rood, hij is radeloos.

 Hemelvaartsdag.

Hinderman

twee eetpannen aan elkaar. zie ook inkerman.

 Hin

 weg. wanneer doen ze wir hin?, wanneer gaan ze weer  weg?

Hinne

heen, naar toe. ook hin. waor gòdde hin?, waar ga je heen?

 Hinsloeriën

 heen doen.

Hissen

1) ophitsen (b.v. een hond); 2) opjagen; 3) op hopen drijven (b.v. van sneeuw). de weind hè de sneùw aolling  ovver de heg hèn gehist, de heg ligt bedolven onder de opgehoopte sneeuw.

Hissneùw

bijeen gewaaide sneeuw.

Hit

klein soort paard.

Hittekar

kar getrokken door een hit.

Hivvig

hevig.

Hoéd

hoed. mv. húúj. verkl. húújke.

Hoéf

hoeve. mv. húúf, pachthoeve. verkl. hùùfke.

Hoefslag

het pad, waarop het paard loopt, tussen de karresporen.

Hoek

buurtschap.

Hoempen

mank lopen. zie ook hompen.

Hoest

1) schep om varkensvoer kort te maken. zie ook oest; 2) kooien hoest, kinkhoest.

Hoeve

oppervlaktemaat; zoveel land, als nodig is voor een boerenbedrijf.

Hoeveul

hoeveel.

Hof

hof. m.v. héuf, tuin; ook pachthoeve. Prinsenhof, domeinhoeve. verkl. höfke.

Hòg

1) hoog. Goit diejen bal màr ’s umhòg, gooi die bal maar eens omhoog; 2) verwaand. zij hèggut nogal hòg, ze is behoorlijk verwaand.

Hògkar

hoge kar.

Hògmis

hoogmis, plechtige mis, soms wel mè driy hèrre: met drie priesters, meestal een zingende mis, waarin door het koor gezongen werd; dit in tegenstelling tot een stille mis.

Hòi

1) hooi; 2) begroeting.

Hòiberg

hooiberg.

Hòien

hooien.

Hòihof

gebied waar veel gehooid werd.

Hòilèrke

trap om op de hooizolder te klimmen.

Hòimònd

juli

Hòireif

houten hooihark.

Hòirep

ruif.

Hòiwagen

1) wagen om hooi te vervoeren; 2) langpotig, spinachtig dier.

Hòizulder

hooizolder.

Hoken

garven aangeven door het hookgat.

Hokkeling

jong kalf van ± 1½ jaar oud.

Hòks

haaks, rechthoekig. Houd’oe hòks, houd je goed.

Holen

een knecht of meid ‘installeren’. De knechten en meiden uit de buurt verzamelen zich ’s avonds in het huis van hem of haar die in een nieuwe dienst gekomen is (meestal rond 24 februari, Sint Mathijs); men leidt ze het huis rond om hen de voorwerpen, die bij hun werk nodig zijn,  te tonen; men brengt de knecht naar de paardenstal en hakselkist, men wijst de meid waar het melkgereedschap en de bezem enz. staat. Vervolgens wordt er gedanst en de nieuwe knecht en meid schenken jenever.

Hollen

’t is bij hum hollen of stilstoon, dan weer werkt hij heel hard, dan weer doet hij niets.

Hom

zijdelings verplaatsen van een paard.

Hommig

hooghartig.

Hompen

kreupel lopen.

Hónd

hond. m.v. heúnd. verkl. hùndje.

Hóndsbloojer

omloop (soort ontsteking aan een vinger).

Hóndsgezeik

heel vaak, in de uitdrukking: ieder hóndsgezeik.

Hongerfluit

op de hongerfluit speulen, iemand die klaagt van de honger.

Hònning

honing.

Hónskoi

1) hondenkooi; 2) cylinderhoed. Spottenderwijs vraagt men aan iemand, die bij een plechtige gelegenheid zo’n ‘hooge zéije’ draagt: Mag vandaag d’n hónd loslóópen?

Hóóg

hoog. Hij wònt op ’t hóóg, hij woont op een hooggelegen stuk land. zie ook hòg.

Hóógkar

hoge kar.

Hóógkóór

priesterkoor.

Hóóglievrouw

Maria ten hemel opneming (15 augustus). zie ook Lievrouw.

Hook

haak. mv. heuk. verkl. hökske.

Hookgat

opening naar de balken, van buitenaf te bereiken.

Hookstaak

ijzeren pin, waar de koeien mee getuierd staan.

Hoolijs

zwak ijs, waar water onder zit.

Hóóp

hoop. mv. heúp. verkl. hùpke.

Hoor

haar. mv. hoor, (op je hoofd), haren. verkl. hörke.

Hoord

stok.

Hoordresser

kapper.

Hoorènder

precies hetzelfde. die twéé lijken hoorènder op mekaar, die twee personen lijken precies op elkaar.

Hoorz

horzel.

Hoorzen

stormgeluid.

Hoos

kous. mv. hoos of hozen.

Hoosbender

kousophouder.

Horènkelen

tijdens het lopen met de enkels tegen elkaar slaan.

Hörken

uithoren, ergens naar vragen. zie ook uithörken.

Horre

hoorn. mv. horres, hoorn van een koe.

Horst

1) hoogte in het land, d’n bèrrenboer wònt op d’n Heihorst. vgl. ook Maashorst, Venhorst; 2) schoorsteen, in het vastenavondliedje: In diy hoog horsten, Daor hangen diy laang wóórsten.

Hort

1) een poos, korte tijd. verkl. hörtje. zie ook stoot; 2) staken, latten, voor kippenslaapplaats, zie ook veeke. de hort op, naar bed.

Hosbalken

hanebalken.

Hòst

bijna. dè kóóst hòst niks, dat kost bijna niets.

Hot

rechts.

Hottekant

rechterkant.

Hotten

schiften van melk.

Hottie

bit voor het paard, voor een enkele teugel. zie ook stang en trens.

Hottum

naar rechts.

 Hou hou

 ho ho.

Houdoe

tot ziens.

Hous

huis, en thous, thuis. (Uden) Algemeen: in Uden wordt de 'ui', (huis, muis, enz.) vaak als 'ou' uitgesproken.

Hout

hout. mv. houter, struikgewas. Het verkleinwoord höltje is te vinden in de uitdrukking op z’n eigen höltje, op eigen gezag.

Houteren

houten, van hout. Houteren lóód, de latten, waartussen de vensterglazen staan. Toen het lood, waarin vroeger de ruiten gevat waren, door hout werd vervangen, behield men daarvoor de naam lóód, maar nu met bijvoeging van houteren. Houteren beevert, ter bedevaart gaan zonder gebiecht te hebben.

Houtkers

wilde kers.

Houtvennen

bosgebied, dat in het najaar overstroomt.

Hóuwen

1) (houw, hieuw, gehóuwen), houden; 2) (houw, houwde, gehóuwen), hakken, kappen, van bomen.

Houwes

Is ’t vèur houwes of speule we vèur sles?, spelen we voor echt of niet?

Hóuwmóuw

dwarrelwind, wervelstorm.

Hóuwpost

blok hout om kachelhout op te hakken.

How

1) ho, stop, van een paard. zie ook huui; 2) hoe.

Hù-ù

bevestiging, wordt soms in plaats van ja gezegd.

Hubburd

verticale plank, voor en achter op een kar.

Huif

stoffen overspanning voor de lange kar.

Huiken

op de hurken zitten. zie ook hulken.

Huis

huis. mv. huis. verkl. hùiske.

Huisgezin

voorloper van het Brabants Dagblad.

Huishaauwe

huishouden, gezin.

Huiske

w.c.

Hujen

hoeden (van vee).

Hulken

hurken, op de hurken gaan zitten.

Hullie

zij, hun. mv.

Huls

peul.

Hult

laagte in het land (van hol). In de uitdrukking: over hult en bult, over ongebaande weg. vgl. holderdebolder.

Hum

hem.

Hupsel

twee handen vol, twee haffels.

Hurk

scherpe hoek.

Hurre

haar.

Hutselen

mengen. ook husselen.

Huufke

1) eerste korst van het brood; 2) kleine boerenhoeve.

Huufkens

buurtschap tussen Zeeland en Reek.

Huui

ho, stop.

Huukes

hoeken.

Huutvlès

hoofdkaas, zult.

Huuvender

pachtboer.